Türkiye gündeminde geniş yer bulan 11. Yargı Paketi, TBMM Adalet Komisyonu’nda kabul edilerek yasalaşma yolunun en kritik aşamalarından birini geçti. Paket; kişilik haklarının ihlal edildiği internet içerikleri için hızlandırılmış erişim engeli kararı, mobil hatların biyometrik doğrulama ile açılması, sahte hat ve sosyal ağ sağlayıcılarına yaptırımlar, nitelikli dolandırıcılık suçlarında hat kapatma ve 1 Ocak 2016 öncesi GSS borçlarının silinmesi gibi önemli düzenlemeler içeriyor.
Ayrıca paket mahkumlar için tahliye yolunu da açıyor. Özellikle Kovid-19 dönemine ilişkin ceza indirimi ve denetimli serbestlik düzenlemeleriyle gündeme oturdu. Düzenlemenin yasalaşması halinde kapalı ve açık cezaevlerinde bulunan on binlerce hükümlü için infaz süreçleri yeniden şekillenecek.
Eş ve boşanılan eş de dahil olmak üzere kadın ve çocuklara yönelik kasten öldürme suçu işleyenler ile cinsel istismar ve cinsel saldırı suçu işleyenler, 11. Yargı Paketi'ndeki denetimli serbestlik düzenlemesinde kapsam dışına çıkarıldı.
AF DÜZENLEMESİ SINIRLI KAPSAMDA UYGULANACAK
Pakette, Covid-19 döneminde süreli infazlara ilişkin esneklikler getirildi. Bazı suçlardan hüküm giyenler af düzenlemesinden yararlanabilecek. Ancak terör, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar, kasten öldürme ve örgütlü suçlar gibi ağır suçlar kapsam dışında bırakıldı. Bu maddeler görüşmeler sırasında muhalefet ve iktidar temsilcileri arasında tartışmalara neden oldu.
Yeni çerçeveye göre; terör, örgütlü suçlar, kadına ve çocuğa yönelik ağır nitelikteki suçlar, kasten öldürme ve cinsel saldırı gibi belirli suçlar bu kapsam dışında tutulmaya devam edecek. Bunun dışındaki suçlardan hüküm giymiş olup kapalı cezaevlerinde kalan mahkumlar, toplam cezası 10 yıldan az olanların bir ayını, 10 yıl ve üzeri cezası bulunanların ise üç ayını bu kurumda geçirmiş olması halinde, açık cezaevine daha erken geçebilecek. Ayrıca, cezasının açık cezaevinde infazına üç yıldan az kalan mahkumlar da şartlar oluştuğu anda bu haktan yararlanabilecek.
Açık cezaevinde bulunan hükümlüler ise en az üç ay bu kurumda kalmaları durumunda denetimli serbestlikten üç yıl erken faydalanabilecek. Düzenlemeye paralel olarak yeni geçiş ve uyum hükümleri de hayata geçirilecek.
AMAÇ: CEZA SİSTEMİNDE DÜZENLEME VE PANDEMİ SÜRECİNE UYUM
Komisyonda yapılan değerlendirmelerde, paketin temel amacının pandemi sürecinde yaşanan aksaklıkların hukuki çerçeveye oturtulması olduğu belirtildi. Ayrıca mahkemelerin iş yükünü azaltma, infaz süreçlerine esneklik sağlama ve yargılamaları hızlandırma hedeflerinin altı çizildi. Düzenlemenin uygulanabilirliğine dair görüşmelerde, toplumsal adalet dengesi ve kamu güvenliği vurgusu öne çıktı.
Paket, komisyondaki bazı üyeler tarafından ceza adaletini hafifleteceği gerekçesiyle eleştirildi. Af kapsamının genişletildiğini düşünen milletvekilleri, toplumdaki adalet duygusunun zedelenebileceğini savundu. Buna karşın düzenlemeyi destekleyen üyeler ise pandeminin olağanüstü koşullar yarattığını ve infaz sistemine yönelik uyarlamaların zorunlu hale geldiğini ifade etti.
İCRA VE İFLAS SÜREÇLERİNDE YENİ DÜZENLEMELER
Yeni düzenlemeye göre; ihalenin feshini isteyen kişi, nispi harç ve teminat yükümlülüklerini yerine getirmemişse talep doğrudan ve kesin olarak reddedilecek. Harç ya da teminatın eksik olması durumunda mahkeme ilgililere iki haftalık tamamlama süresi tanıyacak, süre içinde eksikler giderilmezse başvuru dosya üzerinden geri çevrilecek.
Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararına uyum amacıyla yapılan diğer bir değişiklikle, iflas veya haciz tarihinden önceki bir yıl içinde yapılan bağış niteliğindeki kazandırmaların iptal edilebileceği hükme bağlanıyor. Evlilik birliği sona ermiş olsa bile eşler arasında yapılan işlemler ve üçüncü dereceye kadar hısımlar arasında gerçekleştirilen tasarruflar, gerçek karşılığı kanıtlanmadığı sürece bağış olarak değerlendirilecek. Aynı şekilde, satışın gerçek değerinin çok altında yapılması veya ömür boyu gelir, intifa ve bakım sözleşmeleri için de geçerli kabul edilen karşılık ispatlanmadıkça bu işlemler bağış sayılabilecek.
AVUKATLARA DİSİPLİN CEZALARINDA YENİ DÜZENLEMELER
Teklif kapsamında Avukatlık Kanunu’nda önemli değişikliklere gidilerek disiplin cezalarının kapsamı, işleyişi ve uygulanma şartları yeniden tanımlanıyor. Avukatların görev sırasında veya mesleki faaliyetleri nedeniyle haklarında son soruşturma açılması halinde süreçle ilgili tüm kararlar bağlı oldukları baroya iletilecek. Meslek onuru ve doğruluk yükümlülüğüne aykırı davranışların tespiti durumunda ise ihlalin derecesine göre uyarıdan meslekten çıkarmaya kadar değişen yaptırımlar uygulanacak.
Yeni düzenlemeyle disiplin cezası türleri uyarma, kınama, para cezası, işten çıkarma ve meslekten çıkarma olarak yeniden sıralanıyor ve hangi eylemlerin hangi yaptırımla sonuçlanacağı detaylandırılıyor. Beş yıl içinde yeni bir ihlal olması durumunda ceza bir derece ağırlaştırılabilecek. İlk uyarıdan beş yıl sonra işten çıkarma niteliğindeki bir fiil işleyen avukat ise doğrudan daha ağır yaptırımla karşılaşacak. Benzer şekilde, işten çıkarma cezası almış bir avukat beş yıl içinde tekrar disiplin gerektiren bir davranış sergilerse meslekten çıkarılabilecek. Ancak ilk defa ceza alanlar için hafifletilmiş yaptırım uygulanması da mümkün olacak.
Disiplin kararlarının uygulanması ve zamanaşımı süreçleri de yeniden düzenleniyor. Baro Disiplin Kurulu, kovuşturmanın sonucunu beklemeyi seçerse kesinleşen mahkeme kararının baroya bildiriminden itibaren bir yıl içinde karar vermezse ceza düşecek. İdari işleme karşı dava açılması halinde süre kesilecek, mahkeme iptal kararı verirse iki yıl içinde yeniden işlem yapılabilecek. Ayrıca meslekten çıkarma dışındaki disiplin cezaları beş yıl sonra avukatın başvurusu üzerine silinebilecek.
Teklifle Kamu İhale Kanunu’nda da Anayasa Mahkemesi kararı sonrası doğan boşluk gideriliyor. İtirazen şikayet başvuru bedelinin, yapılan incelemede talebin haklılık oranına göre kısmen iadesi mümkün hale getirilecek. Ancak şikayetin reddi, eşit muamele ilkesine aykırılık nedeniyle ihalenin iptali veya düzeltici işlem kararı çıkması halinde bedel geri ödenmeyecek. Aynı başvuru içinde birden fazla konu yer alıyorsa her biri ayrı iddia kabul edilecek ve iadeler 30 günlük süreler çerçevesinde yapılacak; bu geri ödemelerde faiz işletilmeyecek.
Doğal afet nedeniyle feshedilen sözleşmelere yönelik bedel iadesi usulleri de yeniden belirleniyor. Yüklenici, fesih işleminin tamamlanmasının ardından 30 gün içinde başvurarak kullanılmayan sözleşme oranına denk gelen tutarın iadesini talep edebilecek. İlgili belgelerin iletilmesinden sonraki 30 gün içinde ödeme sağlanacak ve bu kalem için de faiz uygulanmayacak. Bu hüküm 26 Aralık 2025 itibarıyla yürürlüğe girecek.
Ayrıca istinaf ve temyiz başvurularında geçerli parasal sınırlar belirlenirken davanın açıldığı ya da şikayet tarihindeki tutar esas alınacak.
DOLANDIRICILIK SUÇLARINDA YARGILAMA TEK MERKEZDE TOPLANIYOR
Yapılan düzenlemeyle Türk Ceza Kanunu’nda yer alan dolandırıcılık ve nitelikli dolandırıcılık suçlarına ilişkin yargılama süreçlerinde yaşanan mahkeme görev karmaşasının sona erdirilmesi hedefleniyor. Yeni hükme göre artık dolandırıcılık davaları asliye ceza mahkemelerinde görülecek.
Düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle birlikte ağır ceza mahkemelerinde devam eden ya da istinaf ve temyiz incelemesine konu olmuş dosyalar, görev değişikliği gerekçesiyle başka mahkemeye yönlendirilemeyecek. Bu davalar, sonuçlanıncaya kadar eski görev dağılımı çerçevesinde yürütülmeye devam edecek. Böylece geçiş sürecinde herhangi bir yargısal boşluk ya da gecikme yaşanmasının önüne geçilmesi amaçlanıyor.
TCK’DE CEZA ARTIŞLARI, YENİ NİTELİKLER VE BİLİŞİM SUÇLARINA YENİ TEDBİRLER
Türk Ceza Kanunu’nda yapılan kapsamlı değişikliklerle hem cezai sorumluluğu kısmen bulunan akıl hastalarına yönelik yaptırımlar hem de çeşitli suç tiplerine ilişkin cezalar yeniden düzenlendi. Kısmi akıl hastalarının ceza infazı yanında güvenlik tedbiri uygulanacak, ağır suçlarda tedavi süreleri bir yılın altına düşmeyecek. Ayrıca sosyal medya üzerinden işlenebilen hakaret suçları "ön ödeme" kapsamına dahil edilirken, kamu görevlilerine yönelik hakaret bu kapsama alınmayacak.
Taksirle yaralamada hapis cezaları yükseltilirken, motorlu taşıtların konu olduğu güveni kötüye kullanma fiilleri nitelikli hale getirildi. Ses ve gaz fişeği atabilen kurusıkı silahlar da genel güvenliği tehlikeye sokma suçu kapsamına alındı ve ceza aralıkları artırıldı. Suç örgütü kurma, yönetme ve örgüte katılma hallerinde de hapis cezaları yükseltilirken, ulaşım araçlarının kaçırılması veya hareketinin engellenmesi de yaptırıma bağlandı.
Bilişim yoluyla işlenen hırsızlık, dolandırıcılık ve kart dolandırıcılığına ilişkin kazançların yer aldığı hesaplar 48 saate kadar dondurulabilecek, gerekli görüldüğünde hakim kararıyla el konulabilecek. Hesap sahipleri bu işleme itiraz edebilecek ve savcılık 24 saat içinde karar verecek.
Toplu alanlarda genel güvenliği tehlikeye sokan eylemler ağırlaştırılmış suç olarak tanımlandı ve seri muhakeme kapsamı dışına çıkarıldı. Motorlu taşıtlar üzerinden işlenen güveni kötüye kullanma fiilleri ise uzlaştırma dışında bırakıldı. Şikâyete bağlı hakaret suçunda uzlaştırma yolu kapatılırken, ön ödeme kapsamındaki suç ile uzlaştırma kapsamında olan suç aynı mağdura karşı işlenmişse uzlaşma hükümleri işletilecek.
KİŞİLİK HAKLARINI İHLAL EDEN İÇERİKLERE HIZLI ERİŞİM ENGELİ
Yeni pakete göre yayınlar nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini düşünen bireyler, sulh ceza hâkimliğine başvurarak içeriğin çıkarılmasını ve/veya erişimin engellenmesini talep edebilecek.
İhlalin ilk bakışta anlaşılır olduğu durumlarda, hâkim 24 saat içinde erişimin engellenmesine hükmedebilecek. Başvuran kişinin talebi doğrultusunda, adının URL'lerle ilişkilendirilmemesi yönünde karar da verilebilecek.
URL bazlı engellemenin etkisiz kalması halinde siteye tümden erişim engeli getirilebilecek. Erişim Sağlayıcıları Birliği üzerinden uygulanacak kararlar en geç 4 saat içinde yürürlüğe girecek.
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNE DAHA GENİŞ BOZMA YETKİSİ
Yeni düzenlemeyle Ceza Muhakemesi Kanunu’nda bölge adliye mahkemelerinin bozma yetkisi genişletildi. Artık ilk derece mahkemesi kararlarında hukuka aykırılık tespit edilmesi durumunda, ceza daireleri doğrudan bozma kararı verebilecek. Böylece hatalı yargı kararlarının daha hızlı düzeltilebilmesi hedefleniyor.
Ayrıca hakaret suçuna ilişkin önemli bir değişiklik yapıldı. Uzlaştırma yoluyla çözülmüş hakaret dosyaları artık ön ödeme kapsamına alınmayacak ve uzlaştırma hükümlerine göre sonuçlandırılacak. Ancak halihazırda devam eden soruşturma ve davalarda uzlaşma sağlanmamışsa, hükmün yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ön ödeme hükümleri uygulanabilecek.
ESNAF TARİFELERİ VE İNTERNET YAYINLARINA İLİŞKİN YENİ DÜZENLEMELER
Teklif kapsamında esnaf ve sanatkarların sattığı mal ve sunduğu hizmetlere ilişkin fiyat tarifeleri artık bağlı bulundukları odalar tarafından hazırlanacak. Bu tarifeler, Birlik yönetim kurulunun onayına sunulacak ve onay süreci en fazla 30 gün sürecek. Ticaret Bakanlığının görüşünün gerektiği tarifelerde süre, görüş talebi Bakanlığa iletildiği anda duracak ve görüş dönüşüyle birlikte işlem yeniden işlemeye devam edecek. Onaylanan tarifeler yedi gün içinde ilgili kurumlara bildirilecek ve itiraz gelmezse 15 gün sonunda yürürlüğe girecek. İtiraz edilen veya Bakanlık tarafından olumsuz değerlendirilen tarifeler, uzlaşma komisyonu tarafından maliyetler, kâr oranları ve enflasyon hedefleri gözetilerek yeniden ele alınacak.
Düzenleme aynı zamanda sağlık sigortasına yönelik bir değişikliği de içeriyor. Buna göre 1 Ocak 2016’dan önceki dönemde ödenmemiş genel sağlık sigortası prim borçları ile buna bağlı gecikme tutarları silinecek; daha önce ödenmiş primler ise geri talep edilemeyecek.
İnternet yayınlarına ilişkin bölümde ise kişilik hakkı ihlali iddiasıyla içerik çıkarma veya erişim engelleme talepleri için sulh ceza hâkimliğine başvuru yolu genişletiliyor. Hâkim, ihlalin açıkça görüldüğü durumlarda 24 saat içinde erişim engeli veya içerik kaldırma kararı verebilecek. Gerektiğinde başvuran kişinin adının internet adresiyle ilişkilendirilmemesi de sağlanabilecek. Erişim engeli yalnızca ilgili içerikle sınırlı olacak; sitenin tamamına yönelik engelleme ancak içerik bazlı engelleme sonuç vermediği durumda ve gerekçe belirtilerek uygulanabilecek. Verilen kararlar dört saat içinde yerine getirilecek ve aynı ihlalin farklı adreslerde devam etmesi hâlinde karar genişletilebilecek. İçerik kaldırıldığında engelleme kararı da kendiliğinden geçersiz sayılacak veya talep üzerine kaldırılacak.
ERİŞİM ENGELİ VE ABONELİK İŞLEMLERİNE YÖNELİK YENİ YAPTIRIMLAR
Teklif kapsamında, sulh ceza hâkimliklerince verilen erişim veya içerik kaldırma kararlarına uymayan erişim sağlayıcılar ve içerik/yer sağlayıcı sorumlularına 1000 ila 5000 gün arasında adli para cezası uygulanacak. Kararlara itiraz mümkün olacak ve gerekli görüldüğünde tarafların dinlenmesi sağlanabilecek.
Günlük erişimi 10 milyonu aşan yabancı kaynaklı sosyal medya platformlarının içerik kaldırma kararını yerine getirmemesi halinde, Erişim Sağlayıcıları Birliği tarafından ikinci kez bildirim yapılacak. Bu bildirime rağmen 24 saat içinde işlem yapılmazsa, ilgili kişinin başvurusu üzerine platformun bant genişliği önce yüzde 50’ye kadar, kararın uygulanmaması durumunda ise 30 gün sonra yüzde 90’a varan oranda daraltılabilecek. İçerik kaldırıldığında talep üzerine daraltma kararı kaldırılacak.
Teklif, Elektronik Haberleşme Kanunu’nda da düzenlemeye gidiyor. Buna göre, elektronik kimlik doğrulamasına uygun olmayan belgelerle abonelik işlemi yapılamayacak. Kimlik doğrulaması, kimlik belgesi, biyometrik veri (yüz/parmak izi) veya doğrulayıcı şifre ile gerçekleştirilecek. Yabancı uyrukluların abonelik kayıtları Göç İdaresi aracılığıyla teyit edilecek; diplomat ve temsilcilik çalışanları ise bu zorunluluktan muaf tutulacak. Geçici kimlik sahiplerinden biyometrik veri alınacak.
İşletmeciler, abonelerin aktifliğini üç ayda bir kontrol edecek, teyit edilemeyen hatları kapatacak. Bir kişi adına açılabilecek hat sayısı BTK tarafından belirlenecek ve işletmeci bu sınırın üstünde kayıt yapamayacak. BTK kurallarına aykırı şekilde fazla numara kullanan cihazlara da hizmet verilmeyecek. Yabancı kullanıcı hatlarına dair usul ve esaslar ile tüm düzenlemelerin uygulanış kriterleri BTK tarafından kararlaştırılacak.
FİNANSAL İŞLEMLERDE YENİ CEZALAR, KİMLİK DOĞRULAMA VE ABONELİK DÜZENLEMELERİ
Teklif kapsamında, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) işletmelere 1000 TL’den 1 milyon TL’ye kadar idari para cezası uygulayabilecek; ceza alt sınırı ise 1000 TL’nin altına indirilemeyecek. Abonelik sözleşmeleriyle ilgili yeni kurallara uyulmaması durumunda her hat veya cihaz için ayrı ceza verilebilecek. Operatörlerin tüketicilerden haksız ücret aldığının belirlenmesi halinde, bu tutarlar faiz hesaplamasıyla birlikte geri ödenecek.
Nitelikli dolandırıcılık ve benzeri suçlarda kullanıldığı tespit edilen hatlar mahkeme kararıyla, gecikme durumunda savcılık talebiyle geçici olarak kapatılabilecek. Karar 48 saat içinde hâkim tarafından onaylanmazsa hat yeniden aktif hale gelecek. Bu kararlara uyulmaması ya da savcılık tarafından talep edilen bilgi-belgelerin 10 gün içinde iletilmemesi durumunda işletmeciler 50 bin TL ile 300 bin TL arasında para cezası alacak.
Yabancı uyruklu kullanıcıların mevcut aboneliklerini güncellemesi zorunlu hale getiriliyor. Güncelleme süresi 6 ay olarak belirlenirken, BTK bu süreyi bir 6 ay daha uzatabilecek. Kimliğini doğrulamayan veya başvuru yapmayan kullanıcıların hatları bağlantıdan çıkarılacak. Bir kişi adına izin verilen hat sayısının aşılması durumunda fazla hatların kapatılması için süre tanınacak; yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde fazla hatlar BTK kararı doğrultusunda işletmeci tarafından iptal edilecek. Yükümlülükleri yerine getirmeyen operatörlere her abone hattı için 20 bin TL ceza uygulanacak.
Ayrıca ödeme hizmetleri ve elektronik para işlemlerinde sözleşmeler artık uzaktan iletişim araçlarıyla yapılabilecek; ancak müşteri kimliğinin elektronik kimlik doğrulama ya da biyometrik yöntemlerle teyit edilmesi zorunlu tutulacak. Bu adımla hem güvenlik artırılacak hem de uzaktan hesap ve sözleşme işlemlerinin önü açılacak.
GSS BORÇLARINA AF NİTELİĞİNDE DÜZENLEME
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen geçici madde ile:
1 Ocak 2016 öncesi ödenmemiş genel sağlık sigortası (GSS) primleri ve fer’i borçlar tamamen silinecek.
Daha önce yapılmış ödemeler ise iade ya da mahsup edilmeyecek.
MOBİL HATLARDA KİMLİK DOĞRULAMA BİYOMETRİ İLE YAPILACAK
Elektronik Haberleşme Kanunu’nda yapılan düzenleme ile mobil hat açılışı daha sıkı kurallara bağlandı.
Aboneliklerde yüz tanıma/parmak izi gibi biyometrik doğrulama zorunlu hale geliyor.
Geçici kimlik belgesi sahiplerinden de biyometrik veri alınacak.
Yabancı aboneliklerde Göç İdaresi doğrulaması şart.
Diplomatik misyon mensupları için istisna uygulanacak.
SAHTE HATLARA SINIR – FAZLA HATLAR KAPATILACAK
BTK tarafından belirlenecek limitin üzerinde numara kaydı yapan gerçek ve tüzel kişilerin fazla hatları kapatılacak ya da devredilecek.
6 ay içinde işlem yapılmazsa hat bağlantısı otomatik kesilecek ve işletmeciye her numara için para cezası uygulanacak.
Operatörler üç ayda bir abonelerin aktiflik durumunu kontrol edecek, teyit edilemeyen hatlar kapatılacak.
DOLANDIRICILIKTA KULLANILAN HATLAR KAPATILACAK
TCK kapsamında nitelikli hırsızlık, dolandırıcılık ve banka/kredi kartı dolandırıcılığı suçlarında kullanılan hatlar için:
Savcı yazılı emir vererek hat bağlantısını kestirebilecek.
Hâkim 48 saat içinde onay vermezse hat tekrar açılacak.
Emrin uygulanmaması halinde operatöre 50 bin – 300 bin TL ceza kesilecek.
ÖDEME SİSTEMLERİNE DİJİTAL SÖZLEŞME DÜZENLEMESİ
Bankacılık ve elektronik para sözleşmeleri artık uzaktan, kimlik doğrulamasıyla kurulabilecek. Biyometrik doğrulama, elektronik kimlik veya güvenli şifre kullanılabilecek.
SÜREÇ GENEL KURUL AŞAMASINA TAŞINACAK
Adalet Komisyonu’nda kabul edilen 11’inci Yargı Paketi önümüzdeki günlerde TBMM Genel Kurulu’na sunulacak. Tasarının Kurul’dan geçmesi halinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesi bekleniyor. Yargı alanında geniş kapsamlı değişiklikler içeren bu paketin kamuoyunda nasıl karşılanacağı ise önümüzdeki dönemde daha net görülecek.