Alternatif mi, Esas mı?
Günümüzde klasik yargı sisteminin yükü ağır. Türkiye’de bir ticari davanın ilk derece, istinaf ve temyiz süreçleriyle birlikte 3 ila 5 yıl arasında sonuçlandığı bir ortamda, işletmeler için adaletin gecikmesi çoğu zaman adaletsizlikle eşdeğer hale geliyor. Bu nedenle, çağdaş hukuk sistemlerinde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları büyük önem kazanmış durumda. Tahkim ise bu yolların en köklüsü ve uluslararası alanda en yaygın olanı.
Tahkim, tarafların aralarındaki hukuki uyuşmazlığı, devlet yargısı yerine kendi belirledikleri bağımsız hakemler aracılığıyla çözmelerine imkân tanıyan bir yöntemdir. Tahkim yargılaması sonucunda verilen karar, tıpkı mahkeme kararı gibi bağlayıcı ve icra edilebilir niteliktedir.
Tahkim son derece teknik, usule bağlı ve yüksek profesyonellik gerektiren bir süreçtir. Taraflarca yapılacak hakem seçimi, uygulanacak kurallar ve kararın icrası gibi birçok aşama, titizlikle yürütülmelidir.
Tahkimin Avantajları
- Zaman ve Maliyet Tasarrufu: Özellikle kompleks ticari uyuşmazlıklarda, dava süreci yıllar sürebilir. Tahkim ise genellikle 6 ay ila 1 yıl içinde sonuçlanır. Duruşma takvimi taraflarca esnek şekilde belirlenebilir, bu da zaman yönetimini kolaylaştırır.
- Uzman Hakemler: Ticaret, enerji, inşaat, denizcilik gibi teknik alanlardaki ihtilaflar genel mahkemelerde anlaşılamayabilir. Tahkimde, hakem heyeti alanında uzman hukukçular veya mühendis, denetçi gibi teknik kişilerden oluşabilir. Bu da kararın niteliğini artırır.
- Gizlilik: Ticari sırların kamuya açık duruşmalarda ifşa edilmesi, işletmeler için büyük bir risktir. Tahkim süreci tamamen gizli yürütüldüğünden, tarafların itibarı ve stratejik bilgileri korunmuş olur.
- Uluslararası Tanınabilirlik: 1958 tarihli New York Konvansiyonu sayesinde, tahkim kararları yaklaşık 170 ülkede doğrudan icra edilebilir. Bu, uluslararası ticaretin hukuki güvencesidir.
Tahkim Şartı: Basit Ama Hayati Bir Satır
Tüm bu avantajlara rağmen, Türkiye’de tahkimin yeterince yaygınlaşmamasının en büyük sebebi, sözleşmelere tahkim şartı konulmaması. Oysa tek bir cümle ile tüm uyuşmazlıkların yönü değişebilir.
Türkiye’de tahkimin yasal temeli 2001 tarihli Milletlerarası Tahkim Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan hükümlerle sağlanmıştır. Bunun yanı sıra, İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC), yargı yükünü azaltmak ve yatırımcı güvenini artırmak amacıyla 2015 yılında kurulmuştur. ISTAC, hızlı tahkim, spor tahkimi, enerji tahkimi gibi özel mekanizmalarla gelişimini sürdürmektedir.
Buna ek olarak, kamu-özel işbirliği projelerinde, inşaat sözleşmelerinde ve uluslararası yatırımcı sözleşmelerinde tahkim hükmü artık daha sık görülmeye başlamıştır. Ancak tahkim bilincinin tüm sektörlere yayılması hala zaman istemektedir.
Tahkim, yalnızca bir uyuşmazlık çözüm yöntemi değil; aynı zamanda hukukçular için yükselen bir uzmanlık alanıdır. Hakemlik, tahkim avukatlığı, tahkim danışmanlığı gibi kariyer yolları, hem Türkiye’de hem yurt dışında giderek daha fazla talep görmektedir.
İş insanları içinse tahkim; ticari ilişkilerde öngörülebilirlik, güven ve hız demektir. Bu nedenle her yeni sözleşmede yalnızca kâr-zarar hesabı değil, hukuki koruma stratejisi de yapılmalıdır. Çünkü asıl zarar, haklı olduğunuz bir davayı, zamanında sonuçlandıramamaktır.
Sonuç olarak, her uyuşmazlık mahkeme salonuna taşınmak zorunda değildir. Tarafların iradesi, teknik bilgiyle birleştiğinde çok daha etkin ve adil sonuçlar doğurabilir. Tahkim, bu anlayışın en gelişmiş örneğidir.