Türk tiyatrosunun unutulmaz isimlerinden Afife Jale, sahneye çıkan ilk Müslüman Türk kadını olarak tarihe geçti. 1902 yılında İstanbul’un Kadıköy ilçesinde dünyaya gelen Afife Jale'nin yaşamı hem başarılarla hem de büyük zorluklarla şekillendi.
AFİFE JALE KİMDİR?
1902’de Kadıköy’de doğan Afife Jale’nin babası Hidayet Bey, annesi Methiye Hanım; kardeşleri ise Behiye Hanım ve Salah Bey’dir. İstanbul Kız Sanayi Mektebi'nde eğitim aldıktan sonra Darülbedayi’nin 10 Kasım 1918’de açtığı tiyatro kursunun sınavını kazandı.
O dönem Müslüman kadınların sahneye çıkması geleneksel olarak yasak olmasına rağmen Darülbedayi, yalnızca kadınlara özel gösteriler için Müslüman kadınları bünyesine kabul etmişti. Afife Jale de kabul edilen beş Müslüman kadından biri oldu. Diğer adayların çoğu süreç içinde ayrılırken Afife Jale stajyer oyuncu olarak çalışmalarını sürdürdü.
1920’ye kadar provalara katılan Afife Jale, sahne yasağı nedeniyle oyunlarda yer alamadı. Ancak 13 Nisan 1919’da Kadıköy Apollon Sineması’ndaki “Yamalar” oyununda Eliza Binemeciyan’ın Paris’e gitmesi üzerine “Jale” takma adıyla ilk kez sahneye çıktı. Bu adla tanınmaya başladı ve Türk tiyatro tarihinde bir ilki gerçekleştirdi.
İlk oyunundan sonraki hafta “Tatlı Sır”da sahne aldı fakat sahneye çıkan Müslüman kadınlara karşı baskı nedeniyle polis tarafından tutuklanmak istendi; Kınar Hanım’ın yardımıyla kaçtı. “Odalık” oyunu sırasında tiyatronun basılması üzerine yeniden kaçmak zorunda kaldı. Babasının karşı çıkması ve Dahiliye Nezareti’nin Müslüman kadınların sahneye çıkmasını kesin olarak yasaklaması üzerine Darülbedayi’den çıkarıldı.
Baş ağrıları nedeniyle gördüğü tedavi sırasında morfin bağımlılığı gelişti. Bir süre turnelerde sahne almaya devam etti ancak bağımlılık nedeniyle sağlığı giderek bozuldu ve tiyatroyu bırakmak zorunda kaldı.
AFİFE JALE KİMİNLE EVLENDİ?
Afife Jale, 1928’de gittiği bir konserde Selahattin Pınar’la tanıştı ve 1929’da evlendi. Ünlü besteci Pınar’ın birçok eserini Afife için bestelediği düşünülür. Fakat Afife Jale’nin bağımlılığının etkileri nedeniyle çift 1935 yılında boşandı.
AFİFE JALE NE ZAMAN HAYATINI KAYBETTİ?
Bağımlılıktan kurtulamayan Afife Jale, son yıllarını Darülbedayi’deki dostlarının desteğiyle Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nin morfinmanlar koğuşunda geçirdi. 24 Temmuz 1941’de hayatını kaybetti. Mezarı Kazlıçeşme Kabristanı’ndadır.
ANISINI YAŞATAN PROJELER
1997’den bu yana Yapı Kredi tarafından düzenlenen Afife Tiyatro Ödülleri, sanatçının Türkiye tiyatrosundaki yerini hatırlatmayı sürdürüyor.
-
Afife Jale’nin hayatı, Şahin Kaygun’un yönettiği 1987 yapımı “Afife Jale” filmine,
-
Ceyda Aslı Kılıçkıran'ın yönettiği 2008 yapımı “Kilit” filmine,
-
Can Dündar’ın hazırladığı 2003 yapımı “Yüzyılın Aşkları: Afife ve Selahattin” belgeseline konu oldu.
Ayrıca Turgay Erdener’in bestesi ve Beyhan Murphy’nin koreografisiyle hazırlanan “Afife Jale Bale Süiti” (1998) ve Selva Erdener’in “Afife” adlı müzik albümü sanatçının anısını yaşatan önemli eserler arasında yer alıyor.
2016’daki 20. Afife Tiyatro Ödülleri kapsamında, farklı dönemlerde ödül almış 20 kadın oyuncunun Afife Jale olarak verdiği pozlardan oluşan “Afife Jale’ye Saygı” fotoğraf sergisi de sanatçının mirasını onurlandıran projelerden biridir.