Toplum olarak farkına varmadan kanıksadığımız bir şiddet türü var: Akran zorbalığı. Oyun bahçelerinde, sınıf sıralarında ve hatta WhatsApp gruplarında çocukların birbirine uyguladığı psikolojik, fiziksel veya dijital baskı, geleceği tehdit eden derin bir yara haline geliyor. Peki, bu görünmez tehlike nasıl ortaya çıkıyor ve çocuklarımızı nasıl koruyabiliriz?
AKRAN ZORBALIĞI NEDİR?
Akran zorbalığı; bir çocuğun, yaşıtlarına karşı tekrar eden ve kasıtlı zarar verici davranışlarda bulunmasıdır. Bu davranışlar; fiziksel şiddet, sözel hakaret, dışlama, hatta siber zorbalık gibi farklı şekillerde gerçekleşebilir. Önemli olan, bu davranışların güç dengesizliği içinde, sistematik olarak ve genellikle karşı tarafın kendini savunamayacağı durumlarda gerçekleşmesidir.
AKRAN ZORBALIĞI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Akran zorbalığı, sadece fiziksel şiddetle sınırlı değildir. Uzmanlara göre zorbalık dört ana kategoride incelenebilir:
1. Fiziksel Zorbalık
Vurma, itme, tokat atma, eşyaları karıştırma gibi eylemleri kapsar.
2. Sözel Zorbalık
Alay, lakap takma, tehdit, hakaret gibi sözlü saldırılardır.
3. Sosyal (Duygusal) Zorbalık
Birini dışlamak, arkasından konuşmak, arkadaş çevresinden izole etmek gibi davranışları içerir.
4. Siber Zorbalık
Sosyal medya ya da mesajlaşma uygulamaları üzerinden küçük düşürme, tehdit, ifşa gibi dijital platformlardaki zorbalıklardır.
AKRAN ZORBALIĞI TÜRLERİ
Akran zorbalığı türleri yukarıdaki başlıklarla sınırlı gibi görünse de kendi içinde alt başlıklara ayrılır. Örneğin:
- Dolaylı zorbalık: Kurbanla doğrudan yüzleşmeden yapılan, örneğin dedikodu yaymak.
- Ekonomik zorbalık: Çocuğun parasını almak ya da onu maddi bir şey karşılığında tehdit etmek.
- Toplumsal zorbalık: Irk, din, cinsiyet, engellilik gibi sebeplerle ayrımcılık yapmak.
Her tür zorbalık, çocuğun psikolojisinde kalıcı izler bırakabilir ve erken fark edilmediğinde akademik başarısını da düşürebilir.
OKULDA AKRAN ZORBALIĞI
Zorbalığın en sık yaşandığı yer, ne yazık ki çocukların en çok vakit geçirdiği yer: okul. Kantin sıraları, teneffüsler, sınıf içi grup çalışmaları ya da okul çıkışında servis beklerken yaşanan bu durumlar, zamanla öğrencinin okula gitmek istememesine yol açar.
Araştırmalara göre Türkiye’deki her 4 öğrenciden 1’i hayatının bir döneminde okulda akran zorbalığına uğramıştır. Okul yönetiminin, öğretmenlerin ve rehberlik servislerinin aktif rol alması, bu zorbalık türünün önüne geçilmesi için kritik öneme sahiptir.
AKRAN ZORBALIĞI NASIL ÖNLENİR?
Zorbalığı önlemenin yolu, önce fark etmek, sonra müdahale etmektir. İşte etkili bazı yöntemler:
- Okullarda zorbalık karşıtı bilinçlendirme programları uygulanmalı.
- Öğrencilere empati, iletişim ve çatışma çözme becerileri kazandırılmalı.
- Öğretmenler ve veliler, gizli tanık olabilecek öğrencileri desteklemeli.
- Siber zorbalık için dijital okuryazarlık eğitimleri verilmelidir.
- Okul yönetimi, “zorbalığa sıfır tolerans” politikasını açıkça ilan etmelidir.
AKRAN ZORBALIĞI CEZASI
Türkiye'de çocuklar arasındaki zorbalık, doğrudan ceza yasaları kapsamında değerlendirilmese de bazı durumlarda adli vakaya dönüşebilir. Örneğin:
- Fiziksel şiddet, Türk Ceza Kanunu’na göre yaralama suçu kapsamında değerlendirilebilir.
- Tehdit ve hakaret, yine ceza kapsamındadır.
- Siber zorbalık, özellikle kişisel verilerin paylaşımı ya da ifşa durumlarında ciddi sonuçlar doğurabilir.
Ayrıca okullarda uygulanan disiplin yönetmelikleri doğrultusunda; kınama, uzaklaştırma gibi idari yaptırımlar uygulanabilir.
AKRAN ZORBALIĞINA UĞRAYAN ÇOCUK NASIL DAVRANIR?
Zorbalığa uğrayan bir çocuk çoğu zaman sessiz kalır ama davranışlarındaki değişiklikle yardım sinyali verir. Öne çıkan belirtiler şunlardır:
- Ani şekilde okula gitmek istememe
- İştah kaybı, uykusuzluk, kabuslar
- Sosyal çevreden kopma, yalnız kalmayı tercih etme
- Korku, endişe ve kaygı hali
- Sebepsiz ağlamalar ya da öfke patlamaları
Bu çocuklar genellikle “şikâyetçi olmakla” suçlanmaktan korkarlar. Bu yüzden güvenli bir iletişim ortamı oluşturmak çok önemlidir.
AKRAN ZORBALIĞINA UĞRADIĞINI NASIL ANLARIZ?
Bir çocuğun zorbalığa uğradığını anlamak için şu sinyallere dikkat edilmelidir:
- Okuldan eşyalarının eksik gelmesi
- Sık sık yaralanmalar, morluklar
- Derslerde ani başarısızlık
- Sosyal medya kullanımında ani azalma ya da artış
- Sürekli aynı öğrenciden bahsedip rahatsızlık duyduğunu ima etmesi
Özellikle öğretmenler ve veliler, çocuğun hem fiziksel hem de duygusal sinyallerini doğru okumalıdır.
ZORBALIĞIN SEBEPLERİ NELERDİR?
Zorbalığın arkasındaki temel nedenler şunlardır:
- Evde şiddet gören çocuk, gördüğünü uygulayabilir.
- Dikkat çekme ve güç kazanma arzusu
- Empati eksikliği ve duygusal yoksunluk
- Aile içi ilgisizlik
- Popülerlik kazanma arzusu
- Dijital ortamlarda denetimsiz büyümek
Bazen de çocuk, başka bir zorbalık kurbanı olduğu için öğrendiği bu davranışı başkalarına uygular.
ZORBALIĞA UĞRAYAN KİŞİ NE YAPMALI?
Zorbalığa maruz kalan bir çocuğun yapması gereken ilk şey yalnız olmadığını bilmesidir. Sonrasında:
- Ailesiyle ve güvenilir öğretmenleriyle paylaşmalı
- Kendini koruma yolları konusunda rehberlik desteği almalı
- Dijital zorbalık varsa, ekran görüntüsü gibi delilleri saklamalı
- Korkmamalı, utanmamalı, utanması gerekenin zorba olduğunu anlamalıdır
Unutulmamalı ki; zorbalıkla mücadelede en güçlü adım konuşmaktır.
ZORBA BİR ÇOCUĞUN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Zorba çocuklar genellikle:
- Dürtüseldir, öfke kontrolü zayıftır
- Empati yapamazlar
- Otoriteyle sürekli çatışma içindedirler
- Başkalarının zaaflarını kullanma eğilimindedirler
- Popüler olmak için manipülatif davranabilirler
Zorbalık, bir güç gösterisi gibi görünse de aslında çoğu zaman içsel güvensizliğin ve sevgisizliğin dışavurumudur.
BİR ÇOCUK NEDEN ZORBALIK YAPAR?
Çocuklar zorbalık davranışını genellikle şu nedenlerle sergiler:
- Evde şiddet veya ihmal görmesi
- Başkaları üzerinde kontrol sağlama isteği
- Kıskançlık, dışlanma korkusu gibi duygular
- Başkalarının dikkatini çekme arzusu
- Akran grubunda statü kazanma isteği
Bu nedenle yalnızca zorbalık yapan çocuğu değil, onun gelişim ortamını da analiz etmek gerekir.
AKRAN ZORBALIĞI KAÇ YAŞINDA OLUR?
Akran zorbalığı, genellikle ilkokul döneminde başlar ve ortaokul, lise çağlarında daha karmaşık biçimlere bürünür. En sık görüldüğü yaş aralığı:
- 7 ile 16 yaş arasıdır.
Dijital zorbalık ise 10 yaşından itibaren başlar. Bu nedenle çocuklar, okul öncesi dönemde bile sosyal beceri ve duygusal farkındalık konusunda eğitilmelidir.
EDİTÖR NOTU
Akran zorbalığı, çocukların ruhsal sağlığı ve sosyal gelişimi üzerinde derin etkiler yaratır. Bu sorunu çözmek için sadece mağdura değil, zorbaya da yardım etmek; öğretmeni, ailesi ve çevresiyle birlikte harekete geçmek gerekir. Çünkü sessiz kaldıkça zorbalık güçlenir, konuşuldukça ise etkisini yitirir.
KAYNAKÇA:
- MEB 2022 Akran Zorbalığı Araştırması
- UNICEF & UNESCO Küresel Zorbalık Raporu (2023)
- Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları
- Olweus Bullying Prevention Program
- Prof. Dr. Bengi Semerci – Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Yayınları