Türkiye’de siyasi partilerin işleyişine dair temel çerçeveyi belirleyen anayasal düzenlemeler, vatandaşların siyasi haklarını güvence altına alırken aynı zamanda partilerin demokrasiye aykırı faaliyetlerde bulunmasını da engellemeyi amaçlıyor.
ANAYASA'NIN 68. MADDESİ NEDİR?
Anayasa’nın 68. maddesine göre vatandaşlar, siyasi parti kurma, partilere girme ve ayrılma hakkına sahip. Bu hak, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olarak tanımlanıyor. Siyasi partiler, önceden izin almadan kurulabiliyor ve Anayasa ile kanun hükümleri çerçevesinde faaliyet gösterebiliyor.
ANAYASA'NIN 68. MADDESİNDE YASAKLAR NELERDİR?
Maddeye göre siyasi partilerin tüzükleri, programları ve eylemleri; devletin bağımsızlığına, ülke bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, laiklik ve demokratik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz. Ayrıca, diktatörlüğü savunmak veya suç işlemeye teşvik etmek de yasaklanıyor.
ANAYASA'NIN 68. MADDESİNE GÖRE KİMLER SİYASİ PARTİLERE ÜYE OLAMAZ?
Kamu görevlileri, hâkimler, savcılar, Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları ve yükseköğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamıyor. Üniversite öğrencilerinin ve öğretim elemanlarının parti üyeliğine ilişkin esaslar ise kanunla düzenleniyor.
ANAYASA'NIN 69. MADDESİ NEDİR?
Anayasa’nın 69. maddesi, siyasi partilerin faaliyetlerini ve denetim esaslarını belirliyor. Bu maddeye göre partiler, demokrasi ilkelerine uygun biçimde faaliyet göstermek zorunda. Ticari faaliyetlerde bulunmaları yasak.
Partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygunluğu Anayasa Mahkemesi tarafından denetleniyor. Bu denetimde Sayıştay’dan yardım alınabiliyor ve verilen kararlar kesin hüküm taşıyor.
ANAYASA'NIN 69. MADDESİNE GÖRE SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMA ŞARTLARI NELERDİR?
69. maddeye göre bir siyasi partinin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın açacağı dava sonucunda Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanıyor. Eğer bir partinin tüzüğü veya programı, 68. maddenin dördüncü fıkrasında belirtilen ilkelere aykırı bulunursa temelli kapatma kararı veriliyor.
Bir parti, bu ilkelere aykırı eylemleri nedeniyle “odak haline” gelirse de kapatma kararı alınabiliyor. Ayrıca, Anayasa Mahkemesi, kapatma yerine devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakma kararı da verebiliyor.
Temelli kapatılan bir parti başka bir ad altında yeniden kurulamaz. Kapatılmaya neden olan parti yöneticileri ise beş yıl süreyle başka bir partide görev alamaz.
Yabancı devletlerden veya uluslararası kuruluşlardan maddi yardım alan siyasi partiler de temelli olarak kapatılıyor.
ANAYASA'NIN 68. VE 69. MADDESİ NEYİ AMAÇLAR?
Anayasa’nın 68. ve 69. maddeleri, siyasi partilerin demokrasinin merkezindeki rolünü tanımlarken aynı zamanda anayasal düzenin korunmasını da güvence altına alıyor. Bu hükümler, hem siyasi çoğulculuğun hem de devletin bütünlüğünün korunmasına yönelik temel ilkeleri içeriyor.
