Brezilya’da mahkumlar için uygulamaya konulan sıra dışı bir program, edebiyatı özgürlükle buluşturuyor. “Okuma Yoluyla Af” adı verilen sistem kapsamında kitap okuyan ve eleştirel bir inceleme yazan mahkumlar, cezalarında indirim kazanıyor. Her kitap için 4 gün ceza indirimi uygulanıyor ve yılda maksimum 12 kitap okuyarak toplamda 48 gün erken tahliye imkânı doğuyor.
Kitap Okuyarak Hayat Değiştiren Mahkumlar
Program, Brezilya Adalet Bakanlığı tarafından yürütülüyor ve ülke genelindeki eyalet ve federal hapishanelerde uygulanıyor. Katılımcılar yalnızca zaman kazanmakla kalmıyor; düşünsel gelişim, empati, ifade becerileri gibi yetkinlikler de kazanıyorlar.
Okuma süreci titizlikle yürütülüyor: Mahkumlar, onaylı kitaplar arasından seçim yapıyor ve okuma için 21-30 gün sürede kitabı tamamlıyor. Ardından 10 gün içerisinde, kitaba dair eleştirel bir rapor yazmak zorundalar. Bu yazılar; öğretmenler, kütüphaneciler ve sivil toplum temsilcilerinden oluşan komisyonlarca gramer, tutarlılık ve anlama derinliği açısından değerlendiriliyor.
Sadece Ceza İndirimi Değil, Gerçek Değişim
Programın başında sadece ceza indirimi amacıyla katılan pek çok mahkumun zamanla okumaya tutkuyla bağlandığı gözlemleniyor. Eğitimci Lucia Andrade’ye göre, “Mahkumlar okumaya başlıyor, sonra tartışmak, öğrenmek, paylaşmak istiyor. Bir şeyler değişiyor.”
Örneğin, 12 yıl silahlı soygun cezası alan bir mahkum, okuma programına katıldığında temel anlama becerileri zayıftı. Altı ay içinde Küçük Prens ve 1984 gibi eserleri okuyup analiz ederek, diğer mahkumlara ders verecek seviyeye ulaştı.
Bir başka mahkum, “Bülbül’ü Öldürmek” kitabını okuduktan sonra kızıyla ilk kez adalet ve cesaret üzerine bir mektup yazdığını anlattı.
Veriler Başarıyı Gösteriyor: Tekrar Suç Oranı %6’ya Düştü
Brezilya’da 700 binden fazla kişi kapasitelerinin çok üzerinde çalışan cezaevlerinde tutuluyor. Geçmişte %70’lere ulaşan tekrar suç işleme oranı, bu program sayesinde bazı bölgelerde %6’ya kadar geriledi. Uzmanlara göre bu sadece bir istatistik değil; bir insanın karanlıktan aydınlığa çıkış öyküsü.
Küresel İlgi Artıyor
Sadece Mato Grosso do Sul eyaletinde 2023’e kadar 7.400’den fazla mahkum bu programdan faydalandı. Kazakistan ve Özbekistan benzer uygulamalara geçerken, Finlandiya hâlâ sadece eğitim ve kütüphane destekli sistemleri sürdürüyor.
Eleştiriler de Var
Program her ne kadar insan onurunu temel alan bir yaklaşım sunsa da eleştirilerden muaf değil. Bazı uzmanlar, kitap okumanın gerçekten yapıldığının nasıl denetleneceğini, intihalin nasıl önleneceğini ve özellikle ağır suçlardan hüküm giyenlerin bu programdan faydalanmasının etik olup olmadığını sorguluyor.
Buna rağmen Brezilya hükümeti projeyi kararlılıkla sürdürüyor ve 21. yüzyılın rehabilitasyon anlayışına dair küresel bir tartışmanın öncülüğünü yapıyor.
