Bulgarlar Türk mü, Slav mı? Bulgarların ataları kimdir? Bulgarların Orta Asya ile bağları var mı?

Bulgarlar Türk mü, Slav mı?”, “Bulgarların ataları kimdir?”, “Bulgarların Orta Asya ile bağı var mı?” soruları özellikle tarih, etnoloji ve genetik alanında ilgi gören konular arasında yer almaktadır. Bu yazımızda, Bulgarların etnik ve kültürel kökenini tarihsel belgeler, genetik veriler ve dilsel evrimle birlikte ele alacağız.

Bulgarların kökeni nedir?

Bulgar kelimesi, 5. ve 7. yüzyıllar arasında Avrasya bozkırlarında yaşayan, Türk kökenli göçebe topluluklara dayanır. Bu topluluklar, tarihsel olarak Oğur Türkleri veya Hun sonrası Onogur-Bulgar grupları olarak anılır. Bulgarlar, bu dönemde Oğur koluna bağlı, Türkçenin farklı bir lehçesini konuşuyordu. Bulgar toplulukları; Türk, İranî, Fin-Ugor ve Hun kökenli unsurların karışımıyla oluşmuştu. Ancak kültürel ve siyasi olarak en baskın unsur Türk boylarıydı. Bu göçebe halklar, Hazar Denizi'nin kuzeyinde yaşamış, daha sonra Karadeniz'in batısına ve Balkanlara göç etmiştir.

Büyük Bulgaristan’dan Tuna Bulgaristanı’na

Büyük Bulgaristan (Eski Büyük Bulgar Devleti)

630-668 yılları arasında Hazarlar ile komşu olan ve bugünkü Ukrayna topraklarında yer alan Büyük Bulgaristan, Kubrat Han liderliğinde kurulmuştur. Bu devletin dağılması, Bulgar topluluklarının farklı yönlere göç etmesine yol açmıştır.

Tuna Bulgaristanı (Birinci Bulgar İmparatorluğu)

Asparuh Han önderliğinde bir Bulgar kolu, 681 yılında bugünkü Bulgaristan topraklarında Tuna Bulgaristanı’nı kurmuştur. Bu devlet, zamanla yerli Slav halklarla birleşmiş ve kültürel dönüşüm başlamıştır. En parlak dönemini, 9.–10. yüzyıllarda Simeon Han döneminde yaşamış, Ortodoks Hristiyanlığı kabul etmiş, Slav alfabesini (Kiril) benimseyerek Slavlaşma sürecini tamamlamıştır.

Bulgarların ataları kimdir?

Modern Bulgarların ataları üç temel kökenden gelir:

• Balkan yerli halkları (Traklar, Dako-Romanlar): Yaklaşık %55 oranındadır.
• Doğu Avrupa Slavları: 6.–7. yüzyılda Balkanlara gelen Slav göçmenler, %40 civarında etki bırakmıştır.
• Orta Asya kökenli Türk Bulgarlar: Genetik izleri %2–3 düzeyindedir. Ancak siyasi ve kültürel etkileri, bu oranın çok üzerindedir.

Bu bileşenler, Bulgar halkının “karışık” (melting pot) bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir.

Bulgarların Orta Asya ile bağı var mı?

Evet, ilk Bulgar toplulukları doğrudan Orta Asya kökenlidir. Özellikle Oğur Türkleri ve Onogurlar, Orta Asya’dan batıya göç eden Türk boylarıdır. Bugünkü Bulgaristan coğrafyasına ulaşan bu gruplar, Slav topluluklarla kaynaşarak Slav kimliğini benimsese de hanedan ve yönetici sınıf Orta Asya kökenliydi. Genetik çalışmalar, modern Bulgarların genomunda bu eski Türk göçebe toplumların izlerinin küçük ama tanımlanabilir seviyede (%2–3) olduğunu ortaya koymuştur.

Bulgarca dili Türkçe midir?

Hayır. Bugünkü Bulgarca, bir Slav dilidir ve Doğu Slav dilleri grubuna aittir. Ancak ilk Bulgarlar Türkçe'nin Oğur lehçesini konuşuyordu. Bu dil, zamanla Slavca ile yer değiştirerek kaybolmuştur. Kültürel ve dilsel dönüşüm, 9. yüzyılda Ortodoks Hristiyanlığın benimsenmesiyle hızlanmış, Kiril alfabesiyle birlikte tamamen Slav kimliği hâkim olmuştur.

Bulgar kültürünün Slavlaşma süreci

• 864 yılında Hristiyanlık resmî din oldu.
• Kiril ve Metodius kardeşler, Slav halklarının Hristiyanlaştırılmasında öncülük etti.
• Kiril alfabesi ile yazı dili oluşturuldu.
• Türkçe konuşan eski Bulgarlar, Slav nüfusla birleşerek Slav temelli yeni bir etnik kimlik oluşturdu.

Bugünkü Bulgar halkı, kültürel ve dilsel olarak Slav; ancak tarihsel ve siyasi köken olarak Türk unsurlarını da taşıyan bir topluluktur.

Modern Bulgar kimliği nasıl oluştu?

Modern Bulgar kimliği, 9. yüzyıldan itibaren Ortodoks Hristiyanlık, Slav dili ve Kiril alfabesi temelleri üzerinde şekillendi. Bu dönem, etnik birleşme sürecinin tamamlandığı, hanedan kökenlerinin ikinci plana itildiği bir dönüm noktasıdır.

Öne çıkan dönüşüm süreçleri:

• Siyasi otorite Türk kökenliydi → Slav yönetici sınıf gelişti.
• Türk dili kayboldu → Slav dili resmiyet kazandı.
• Göçebe yaşam terk edildi → yerleşik şehirli yaşam benimsendi.

Sıkça Sorulan Sorular

1. Bulgarlar Türk mü, Slav mı? Modern Bulgarlar ağırlıklı olarak Slav kökenlidir, ancak kökenlerinde Türk göçebe unsurları da barındırırlar. 2. Bulgarların ataları kimdir?

Trak yerli halkları, Doğu Avrupa Slavları ve Orta Asya kökenli Türk Bulgar topluluklarının karışımıdır.

3. Bulgarca Türkçeye benziyor mu? Hayır, Bulgarca Slav dillerine aittir. Türkçeyle yapısal benzerlik göstermez. 4. Bulgar kimliği ne zaman değişti?

9. yüzyılda Ortodoksluk ve Slav alfabesi ile başlayan süreç, birkaç yüzyıl içinde tamamlandı.

5. Bulgarların Orta Asya ile bağları var mı? Evet. İlk Bulgar toplulukları Orta Asya’dan gelen Türk kökenli göçebelerdi. Genetik izleri bugün de izlenebilmektedir. Bulgar halkı, tarihsel olarak Türk kökenli göçebe bir kavimden türemiş, Slav yerli halklarla birleşerek yeni bir etnik kimlik geliştirmiştir. Bugünkü Bulgarlar, dil, din ve kültür açısından Slav; ancak geçmişlerinde Türk-Moğol göçebe mirasını taşıyan bir halktır. Bu yönüyle Bulgar kimliği, Balkanların çok katmanlı etnik yapısının önemli bir örneğidir. Genetik, tarihsel ve kültürel veriler, Bulgarların melezleşmiş ama özgün bir halk olduğunu ortaya koymaktadır.