Edebiyat ve dil bilgisinde anlatımı zenginleştiren birçok yöntem vardır. Bu yöntemlerden biri de “dolaylama”dır. Özellikle Türk edebiyatında sıkça başvurulan bu anlatım biçimi, sözün etkisini artırmak ve okuyucunun zihninde daha güçlü bir çağrışım oluşturmak için tercih edilir. Peki, dolaylama nedir ve günlük dilde nasıl karşımıza çıkar? Gelin, detaylıca inceleyelim.
DOLAYLAMA NEDİR?
Dolaylama, bir kavramı doğrudan söylemek yerine, onu çağrıştıran farklı sözcükler veya ifadelerle anlatma sanatıdır. Yani bir varlığı veya olayı, doğrudan ismini kullanmadan, dolaylı bir şekilde ifade etmektir. Bu yönüyle anlatımı hem zenginleştirir hem de daha edebi bir hale getirir.
DOLAYLAMA NE DEMEK?
“Dolaylama ne demek?” sorusunun cevabı, kelimenin kökünden de anlaşılabilir. “Dolay” kelimesi, dolaylı yoldan anlatma anlamını taşır. Dolaylama, bir şeyi farklı ifadelerle söyleme yoludur. Örneğin; “Aslanlar diyarı” ifadesiyle Afrika kıtasını kastetmek, dolaylamanın tipik örneklerindendir.
PARAGRAFTA DOLAYLAMA NEDİR?
Paragrafta dolaylama nedir sorusu ise özellikle sınavlarda karşımıza çıkar. Bir paragrafta anlatılmak istenen kavram veya kişi, doğrudan ismiyle değil, farklı bir söz öbeğiyle tanımlanıyorsa burada dolaylama vardır. Bu, paragrafın anlatımını güçlendirir, aynı zamanda okuyucunun dikkatini diri tutar.
DOLAYLAMA ANLATIM NEDİR?
Dolaylama anlatım nedir sorusu, dildeki kullanım işlevine işaret eder. Dolaylama anlatım, bir şeyi doğrudan söylemek yerine farklı kelimelerle ifade etmektir. Böylece anlatım, sıradanlıktan uzaklaşır ve daha etkileyici bir hale gelir. Bu anlatım biçimi, hem şiirde hem de düz yazıda sıklıkla kullanılır.
DOLAYLAMA ÖRNEKLERİ
Dolaylama örnekleri, konunun daha iyi anlaşılması açısından önemlidir:
- “Mezar” yerine “ebedi istirahatgah” demek.
- “Güneş” yerine “ateş topu” ifadesini kullanmak.
- “Türk bayrağı” yerine “al bayrak” demek.
- “Ölüm” yerine “son yolculuk” ifadesini tercih etmek.
Bu örneklerde görüldüğü üzere, dolaylama anlatımı süsleyen ve anlamı güçlendiren bir özelliğe sahiptir.
DOLAYLAMA AD AKTARMASI FARKI
Dolaylama ile as aktarması (mecaz-ı mürsel) çoğu zaman karıştırılır. İkisi arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir:
- Dolaylama: Bir varlığı, özellikleriyle veya onu çağrıştıran ifadelerle dolaylı şekilde anlatmaktır.
- As aktarması: Bir sözcüğün, başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Örneğin, “Sınıf güldü.” cümlesinde aslında gülen sınıf değil, sınıftaki öğrencilerdir. Bu, as aktarmasıdır.
Dolaylama, daha çok estetik bir anlatım amacı taşırken, as aktarmasında mantıksal bir ilişki söz konusudur.
EDEBİYATTA DOLAYLAMA NEDİR?
Edebiyatta dolaylama nedir sorusunun cevabı, sanatsal dilin doğasında saklıdır. Dolaylama, edebiyatın hem şiirsel hem de nesir türlerinde sıkça başvurulan bir yöntemdir. Halk edebiyatından divan şiirine, modern edebiyattan günümüz şiirlerine kadar pek çok eserde karşımıza çıkar.
DOLAYLAMA ÖZELLİKLERİ
Dolaylamanın özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Bir kavramı doğrudan değil, dolaylı yoldan anlatır.
- Söze estetik ve edebi bir değer katar.
- Anlamı güçlendirir ve okuyucuda çağrışım uyandırır.
- Halk edebiyatı, divan edebiyatı ve modern edebiyatta kullanılır.
- Günlük konuşma dilinde de karşımıza çıkar.
DOLAYLAMAYA YER VERME NE DEMEK?
Dolaylamaya yer verme ne demek sorusu, genellikle yazılı anlatımda karşımıza çıkar. Bir metinde dolaylamaya yer verilmesi, anlatımın daha etkili, süslü ve derinlikli olması anlamına gelir. Yani yazar, doğrudan söylemek yerine daha edebi bir dil tercih etmiştir.
DOLAYLAMA SÖZ SANATI MIDIR?
Dolaylama söz sanatı mıdır? Evet, dolaylama bir söz sanatıdır. Çünkü dilin imkanlarını kullanarak anlatımı farklı bir boyuta taşır. Tıpkı benzetme, teşhis, mübalağa gibi sanatlardan biri olarak kabul edilir. Bu yönüyle edebiyatın vazgeçilmez öğelerinden biridir.
DOLAYLAMANIN DİĞER ADI NEDİR?
Dolaylamanın diğer adı “periphrasis”tir. Bu terim, edebiyat bilimi ve retorik alanında kullanılmaktadır. Türkçe’de ise doğrudan “dolaylama” sözcüğüyle ifade edilir.
