Son günlerde siyasi tartışmaların odağında yer alan Eti Maden ismi, kamuoyunda büyük merak uyandırdı. CHP Genel Başkanı Özgür Özel'in, İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı Akın Gürlek'in Lüksemburg'daki bir şirketinin (Eti Maden AŞ) yönetim kurulunda yer aldığına dair iddiaları sonrasında, Eti Maden İşletmeleri'nin ne iş yaptığı, kime ait olduğu ve Lüksemburg'daki yapılanmasının ne anlama geldiği araştırılmaya başlandı. Türkiye'nin en stratejik yeraltı zenginliği olan bor madenlerini çıkaran, işleyen ve dünyaya satan bir devlet kurumu olan Eti Maden, dünya bor pazarının da lideri konumunda bulunuyor. Türkiye, dünya bor rezervlerinin yaklaşık yüzde 73'üne sahipken, Eti Maden bu rezervleri işletme tekelini elinde bulundurmaktadır.
ETİ MADEN NEDİR, KİME AİTTİR? BİR DEVLET KURUMU MU?
Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na bağlı faaliyet gösteren bir kamu iktisadi teşebbüsüdür (KİT). 24 Şubat 2017 tarihinde yayımlanan kararname ile bütün hisseleri Türkiye Varlık Fonu'na devredilmiştir. Dolayısıyla Eti Maden, kamuya ait bir devlet kurumudur. Kurumun temel görevi, Türkiye'nin sahip olduğu devasa bor rezervlerini devlet adına çıkarmak, rafine etmek (işlemek) ve katma değerli ürünlere dönüştürerek uluslararası pazarlara satmaktır. Eti Maden, küresel bor pazarının %47'sini elinde bulundurarak (2012 verisi), bu alanda dünyanın en büyük ve lider oyuncusu konumundadır.
ETİ MADEN'İN TARİHİ NEDİR? NE ZAMAN VE NASIL KURULDU?
Eti Maden'in kökleri, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün gelecek vizyonu doğrultusunda 1935 yılında kurulan Etibank'a dayanmaktadır. Etibank, "Ülkemizin yer altı kaynaklarını işletmek ve değerlendirmek... sanayimizin ihtiyacı olan madenleri, hammaddeleri, enerjiyi üretmek ve her nevi banka muamelelerini yapmak” amacıyla bir banka olarak kuruldu. Yıllar içinde çeşitli yapılandırmalardan geçen kurum, 1993 yılında bankacılık işlerinin özelleştirilmesiyle madencilik faaliyetlerini Eti Holding A.Ş. çatısında birleştirdi. 2004 yılında ise son kez yeniden yapılandırılarak bugünkü adı olan Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü adını aldı. Kurumun bünyesinde Balıkesir Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları, Balıkesir Bigadiç Bor, Kütahya Emet Bor, Eskişehir Kırka Bor ve Bursa Kestelek Bor İşletme Müdürlükleri bulunmaktadır.
TÜRKİYE'NİN STRATEJİK DEĞERİ: BOR MADENLERİ NERELERDE BULUNUYOR?
Eti Maden'in işlediği bor, Türkiye'nin en stratejik yeraltı zenginliğidir. Dünya toplam bor rezervlerinin yaklaşık yüzde 72-73'ünün Türkiye'de bulunduğu tahmin edilmektedir. Eti Maden, bu stratejik madeni Kütahya (Emet), Balıkesir (Bigadiç), Eskişehir (Kırka) ve Bursa (Kestelek) başta olmak üzere dünyanın bilinen en zengin bor yataklarından çıkarmaktadır. İşlenen bor ürünleri; cam, seramik, tarım, deterjan (BoreN), savunma sanayii ve dezenfektan (Borel) gibi birçok kritik sektör için vazgeçilmez bir hammadde sağlamaktadır.
TARTIŞMALARDA ADI GEÇEN LÜKSEMBURG AŞ NEDİR? ÖZGÜR ÖZEL'İN İDDİALARI NELER?
Eti Maden İşletmeleri, ürettiği bor ürünlerini dünyaya pazarlamak için uluslararası iştiraklere sahiptir. Siyasi tartışmalarda adı geçen "Eti Maden AŞ" (SA - Société Anonyme), Eti Maden'in yurt dışı iştiraki olan ve 1984 yılında Batı Avrupa piyasasına yönelik kurulan Etimine SA'dır (Lüksemburg). Bu tür yurt dışı yapılanmaları, kurumların uluslararası satış, pazarlama, lojistik ve finans operasyonlarını Avrupa merkezli yürütmek amacıyla kurulmaktadır.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel, 4 Kasım'daki grup toplantısında Başsavcı Akın Gürlek'e "Göreviniz ve maaşınızın yanında başka bir gelir elde ettiniz mi?" diye sorarak verdiği sürenin dolmasının ardından, iddialarını 5 Kasım'da Ümraniye mitinginde belgelerle açıkladı. Özel, Akın Gürlek'in 29 Kasım 2024'te Eti Maden Şirketi'nin Lüksemburg'daki bu Eti Maden AŞ'ye (Etimine SA) yönetim kurulu üyesi olarak atandığını ve buradan maaş aldığını öne sürdü.