ATV ekranlarında Oktay Kaynarca’nın sunumuyla yayınlanan "Kim Milyoner Olmak İster?" yarışmasında bu hafta tarihseverlerin ilgisini çekecek nitelikte bir soru gündeme geldi. Yarışmacıya yöneltilen Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Kristof Kolomb ve Osmanlı padişahları temalı soru, hem yarışmacı hem de izleyiciler arasında merak uyandırdı.
Yarışmada Sorulan Soru Neydi?
Yarışmacıya yöneltilen soru şu şekildeydi:
“Evliya Çelebi; ‘Seyahatnâme’sinde, Kristof Kolomb’un ‘Yeni Dünya’yı keşfetme planı için hangi padişahı ziyaret edip geri çevrildiğinden ‘hayıflanarak’ bahseder?”
Şıklar:
a) II. Bayezid
b) Yavuz Sultan Selim
c) Kanuni Sultan Süleyman
d) II. Osman
üDoğru cevap: a) II. Bayezid
Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde Kolomb Detayı
Evliya Çelebi, 17. yüzyılda yaşamış ünlü Osmanlı seyyahıdır. Seyahatnâme adlı 10 ciltlik eseri, gezdiği yerlerdeki kültürel, sosyal ve siyasi yaşamı detaylı şekilde aktarır. Çelebi, bazen gerçek olayları aktarırken, bazen de rivayet, efsane ve halk arasında dolaşan anlatıları da eserine dahil etmiştir.
İşte bu bağlamda, Seyahatnâme’de Kristof Kolomb’un Osmanlı padişahı II. Bayezid’i ziyaret ettiği, ancak planının kabul edilmediği yönünde bir ifadeye yer verilir. Bu bilgi tarihsel olarak tartışmalı olsa da, Evliya Çelebi’nin bu duruma “hayıflanarak” yer verdiği bilinmektedir.
Kristof Kolomb Gerçekten II. Bayezid’i Ziyaret Etti Mi?
Tarihçilerin büyük bölümü, Kristof Kolomb’un II. Bayezid ile birebir görüştüğüne dair resmi bir kayıt olmadığını belirtir. Ancak, Kolomb’un keşif planları için dönemin Avrupa saraylarından destek aradığı, bazı kaynaklara göre Portekiz ve Osmanlı’dan da destek talep ettiği yönünde iddialar vardır.
Bu bilgi büyük ihtimalle Evliya Çelebi’nin halk anlatılarını aktarması veya dönemin söylentilerini yazıya dökmesi ile kayda geçmiştir. Ancak bu anekdot, Osmanlı’nın tarihi fırsatları nasıl kaçırdığına dair sembolik bir örnek olarak halk hafızasında yer etmiştir.
II. Bayezid Kimdir?
Saltanatı: 1481–1512
Osmanlı'nın 8. padişahıdır.
Babası Fatih Sultan Mehmet, oğlu Yavuz Sultan Selim'dir.
Sanat ve ilimle yakından ilgilenmiş, iç karışıklıklar nedeniyle dış fetihlere çok odaklanmamıştır.
Kristof Kolomb’un keşif yolculuğuna finansal destek verme ihtimali, bu dönemin dış politika yaklaşımıyla örtüşmeyebilir.
Kristof Kolomb Hakkında Kısa Bilgi
Doğum: 1451, Cenova
Yeni Dünya’yı (Amerika kıtasını) 1492 yılında keşfetmiştir.
İspanya Kraliçesi Isabella ve Kral Ferdinand’dan aldığı destekle yola çıkmıştır.
Osmanlı’dan destek alamadığı iddiası, bu süreçte destek arayışına girdiğinin bir göstergesidir.
Soru Neden Dikkat Çekti?
Bu tür sorular, yalnızca tarih bilgisini değil; edebi metinleri, seyahatnameleri ve alternatif tarih anlatılarını bilen izleyicilere avantaj sağlar. Sorunun doğru cevabı net olmakla birlikte, şıklarda verilen diğer padişahlar da bilgi kirliliğine sebep olabilecek güçlü alternatiflerdir:
Yavuz Sultan Selim (1512–1520): Kolomb’un keşfinden sonra tahta geçmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman (1520–1566): Dönemin en güçlü Osmanlı padişahıdır, ancak Kolomb ile çağdaş değildir.
II. Osman (Genç Osman) (1618–1622): Kolomb’un ölümünden çok sonra yaşamıştır.
Bu yüzden doğru cevabın II. Bayezid olması, hem kronolojik hem de metin bağlamında en uygun seçenektir.
Sorunun ardından #Milyoner etiketiyle sosyal medyada birçok kullanıcı konuyla ilgili yorum yaptı. Bazı kullanıcılar, “Bu bilgiyi hiç duymamıştım” derken, bazı tarih meraklıları, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’ne atıfta bulunarak sorunun yerinde olduğunu belirtti.
Ayrıca bazı yorumlarda, "Eğer II. Bayezid kabul etseydi, Amerika'yı Osmanlı keşfederdi" esprileri de paylaşıldı.
Sıkça Sorulan Sorularü
Evliya Çelebi kimdir?
Osmanlı dönemi seyyahıdır. 17. yüzyılda yaşamış ve Seyahatnâme adlı eserinde birçok yeri ve olayı anlatmıştır.
Seyahatnâme’de Kolomb’tan bahsediliyor mu?
Evet. Evliya Çelebi, Kolomb’un II. Bayezid’e plan sunduğunu ancak geri çevrildiğini yazar.
Kristof Kolomb Osmanlı’dan gerçekten yardım istedi mi?
Tarihi olarak kesin belgelenmemiştir. Ancak farklı kaynaklarda böyle iddialar yer alır.
II. Bayezid kimdir?
Fatih Sultan Mehmet’in oğlu ve Osmanlı’nın 8. padişahıdır.
“Kim Milyoner Olmak İster?” yarışmasında bu soruya verilen doğru cevap neydi?
Doğru cevap: a) II. Bayezid