Hipertrofi, bir organ ya da dokuda hücre sayısında artış olmaksızın mevcut hücrelerin hacminin büyümesiyle toplam kütlenin artması olarak tanımlanır. Düzenli antrenman sonrası kaslarda görülen büyüme veya gebelikte rahmin genişlemesi gibi fizyolojik süreçlerde normal kabul edilir. Ancak bazı durumlarda hipertansiyona bağlı kalp duvar kalınlaşması gibi patolojik süreçlerin sonucu olarak ortaya çıkar ve ilgili organın fonksiyonlarını etkileyebilir. Klinik değerlendirmede hipertrofiyi tetikleyen nedenlerin belirlenmesi, fizyolojik ve patolojik süreçlerin ayırt edilmesi ve gerekli tedavi planının oluşturulması önem taşır.
HİPERTROFİ NEDİR?
Hipertrofi, mekanik yüklenme, hormonal sinyaller ve metabolik uyaranların etkisiyle hücresel protein sentezinin artması sonucu gelişir. Kas liflerinde miyofibrillerin yoğunluğu artarken kalp kasında basınç yüküne bağlı olarak sarkomerler paralel, hacim yüküne bağlı olarak seri şekilde eklenir. Düz kas dokusunda aktin ve miyozin örgüsü genişleyerek hacim artışı oluşur. Fizyolojik hipertrofi yapısal bütünlüğü korurken, patolojik hipertrofi fibroz, elektriksel iletim bozuklukları ve fonksiyon kayıpları ile ilerleyebilir. Belirtiler etkilenen organa göre değişir ve nefes darlığı, göğüs veya karın ağrısı, çarpıntı ve dolgunluk hissi gibi bulgular görülebilir.
Hipertrofi tanısı için hasta öyküsü, fizik muayene ve ilgili organın durumuna göre görüntüleme yöntemleri kullanılır. Kalpte hipertrofi şüphesinde EKG ve ekokardiyografi temel değerlendirme araçlarıdır; manyetik rezonans görüntüleme fibroz ve kitle değişikliklerini ayrıntılı gösterir. İskelet kası hipertrofisinde muayene genellikle yeterlidir, gerekli durumlarda ultrason veya MR uygulanır. Rahim hipertrofisinde ultrasonografi ilk değerlendirme yöntemidir ve kan testleriyle hormon ve inflamasyon belirteçleri incelenir.
HİPERTROFİ NASIL OLUŞUR?
Hipertrofi, mekanik gerilim, metabolik stres ve çeşitli hormon-büyüme faktörlerinin etkisiyle hücresel yanıtların tetiklenmesi sonucu meydana gelir. Dokuya binen yükün tipine göre farklı hipertrofi biçimleri ortaya çıkar. Basınç yükü, kalpte konsantrik hipertrofiye yol açarken hacim yükü eksantrik hipertrofi ile sonuçlanır. İskelet kasında ise miyofibriler ve sarkoplazmik hipertrofi birlikte gelişir. Uyarıcı etken ortadan kalktığında fizyolojik hipertrofi gerileyebilir, patolojik hipertrofide ise fibroz nedeniyle gerileme sınırlı olabilir.
HAMİLELİKTE RAHİMDE GÖRÜLEN HİPERTROFİ NASIL OLUR?
Gebelik sürecinde rahim, artan hormon düzeyleri, kan akımı ve mekanik gerilimin etkisiyle hem hipertrofi hem de hiperplazi yoluyla büyür. Düz kas hücrelerinin uzunluğu ve çapı artar, bağ dokusu ve damar yapıları genişler. Bu büyüme fetüsün gelişimi için gereklidir. Doğum sonrası involüsyon sürecinde rahim, oksitosin etkisi ve dokusal yeniden yapılanma ile eski boyutuna yaklaşır. Gebelikte görülen fizyolojik büyüme normaldir; patolojik büyümeler ise ağrı, kanama ve bası şikâyetleriyle birlikte seyreder ve jinekolojik inceleme gerektirir.
KALPTE HİPERTROFİ NEDEN OLUR?
Kalpte hipertrofi genellikle kronik hipertansiyon, aort darlığı, kapak yetersizlikleri, kalıtsal hipertrofik kardiyomiyopati ve uzun süreli yoğun spor nedeniyle oluşur. Kalp kası basınç veya hacim yüküne uyum sağlamak için kalınlaşır. Zaman içinde fibroz gelişimi, iletim bozuklukları ve kalp fonksiyonlarında azalma görülebilir.
KAS HİPERTROFİSİ NEDİR?
Kas hipertrofisi, direnç ve gerilme uyaranlarıyla kas liflerinin protein içeriğini artırması sonucu ortaya çıkar. Mekanik gerilim, metabolik stres ve mikrohasar-onarım döngüsü temel süreçlerdir. Antrenmanda kademeli yüklenme, uygun tekrar aralıkları, yeterli protein alımı ve düzenli uyku kas hipertrofisini destekler. Kadın ve erkeklerde benzer mekanizmalar çalışır; hormon düzeyleri yalnızca oranları etkileyebilir.
HİPERTROFİ TEDAVİSİ
Hipertrofide tedavi, sürecin fizyolojik olup olmadığına ve etkilenen organa göre değişir. Fizyolojik hipertrofi tedavi gerektirmezken, patolojik hipertrofide altta yatan nedenin düzeltilmesi esastır. Kalp hipertrofisinde kan basıncının kontrolü, kalp yetersizliği tedavileri, kapak hastalıklarının cerrahi onarımı veya değişimi uygulanabilir. Damar ve düz kas hipertrofilerinde tetikleyici durumun giderilmesi hedeflenir. İskelet kasındaki patolojik büyümelerde yük yönetimi ve fizyoterapi ön plandadır. Bazı hastalarda cerrahi veya girişimsel tedaviler tercih edilebilir. Düzenli takip, özellikle patolojik hipertrofi tanısı alan hastalarda önem taşır ve ilgili branş hekimlerinin planlaması ile yürütülür.
