Nobel Ödülleri Nedir, Kim Veriyor, Hangi Dallarda Veriliyor, Neden Oslo ve Stockholm’de Yapılıyor?
Nobel Ödülleri, Alfred Nobel’in 1895 tarihli vasiyetiyle kurulan ve bilim, edebiyat ve barışa katkı sunan kişi veya kurumlara verilen dünyanın en prestijli ödülleridir. Ödüller her yıl 10 Aralık’ta, Nobel’in ölüm yıldönümünde sahiplerini bulur. Törenler Stockholm ve Oslo şehirlerinde düzenlenir.
Haberin Burada'nın haberine göre, Nobel Barış Ödülü’nün Oslo’da verilmesinin sebebi, Alfred Nobel’in vasiyetinde barış ödülünün Norveç komitesince takdim edilmesini istemesi.
Nobel Ödülleri Neden Veriliyor, Alfred Nobel’in Vasiyeti Ne Diyor?
1895 yılında yazdığı vasiyetle Alfred Nobel, servetinin büyük kısmını “insanlığa en büyük faydayı sağlayanlara” verilecek ödüllerin finanse edilmesi için bir vakfa bağışladı. Amaç, insanlık yararına yapılan bilimsel, kültürel ve toplumsal katkıları desteklemekti.
İlk Nobel Ödülleri, Nobel’in ölümünden 5 yıl sonra, 1901 yılında verildi.
Nobel Ödüllerini Hangi Kurumlar Veriyor, Kimler Seçiyor?
Nobel Ödülleri, farklı alanlar için farklı seçici kurumlar tarafından verilir:
Fizik, Kimya, Ekonomi: İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi
Fizyoloji veya Tıp: Karolinska Enstitüsü Nobel Meclisi
Edebiyat: İsveç Akademisi
Barış: Norveç Nobel Komitesi (Norveç Parlamentosu tarafından atanır)
Ekonomi ödülü, resmî Nobel ödülleri arasında yer almasa da, 1968’de İsveç Merkez Bankası tarafından Alfred Nobel anısına ihdas edilmiştir.
Nobel Ödülleri Hangi Dallarda Veriliyor, Ekonomi Ödülü Neden Sonradan Eklendi?
Nobel ödüllerinin verildiği ana alanlar:
Fizik
Kimya
Fizyoloji veya Tıp
Edebiyat
Barış
Ekonomi ödülü ise 1969'dan itibaren verilmeye başlandı. Tam adı:
"Sveriges Riksbank Alfred Nobel Anısına Ekonomi Bilimleri Ödülü"
Bu dal, diğerlerinden farklı olarak Nobel ailesi tarafından değil, İsveç Merkez Bankası tarafından oluşturulmuştur.
Nobel Törenleri Neden Stockholm ve Oslo’da Yapılıyor, Hangi Dal Hangi Şehirde?
Nobel ödül törenleri:
Fizik, Kimya, Tıp, Edebiyat ve Ekonomi ödülleri Stockholm’de verilir.
Barış ödülü ise Oslo’da, Norveç Nobel Komitesi tarafından takdim edilir.
Bu ayrımın nedeni, Alfred Nobel’in vasiyetinde barış ödülünün Norveç tarafından verilmesini istemesidir. O dönemde İsveç ve Norveç birlik içindeydi, fakat barış ödülü görevini Norveç’e vermesi dikkat çekmiştir.
İlk Nobel Ödülü Kimlere Verildi, 1901’de Hangi İsimler Kazandı?
1901 yılında verilen ilk Nobel ödüllerinin sahipleri:
Fizik: Wilhelm Conrad Röntgen (X-ışınları)
Kimya: Jacobus Henricus van ’t Hoff (kimyasal dinamik ve osmotik basınç)
Fizyoloji/Tıp: Emil von Behring (difteri serumu)
Edebiyat: Sully Prudhomme
Barış: Henri Dunant (Kızılhaç kurucusu) ve Frédéric Passy
Bu isimler, Nobel tarihinin ilk laureatları olarak kayda geçti.
Nobel Ödülü Geri Alınabilir mi, Kaç Kez Kazanılabilir, Arşivler Ne Zaman Açılıyor?
Ödüller kural olarak geri alınmaz.
Aynı kişi birden fazla Nobel kazanabilir. Marie Curie bu konuda bir ilktir: Fizik (1903) ve Kimya (1911).
Aday gösterme süreçleri gizlidir. 50 yıl sonra arşivler kamuya açılır.
Öne Çıkan Nobel Kazananları, Hangi Dönüm Noktaları Yaşandı?
Fizik:
Marie Curie (1903), Einstein (1921), Higgs (2013)
Tıp:
Fleming (penisilin, 1945), Watson & Crick (DNA, 1962), Tu Youyou (sıtma tedavisi, 2015)
Kimya:
Linus Pauling (1954), Ahmed Zewail (1999), Doudna & Charpentier (CRISPR, 2020)
Ekonomi:
Tinbergen & Frisch (1969), Amartya Sen (1998), Kahneman (2002)
Nobel Ödüllerinde Para Ödülü Ne Kadar, Kim Finans Ediyor?
Nobel Ödülleri, Alfred Nobel’in servetiyle kurulan Nobel Vakfı tarafından finanse edilir. Ödül miktarı, vakfın yıllık yatırım getirisine göre değişir. 2025’te kazananlara takdim edilen tutar:
11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 1 milyon dolar).
Kazananlara ayrıca Nobel madalyası ve diploma verilir.
Sık Sorulan Sorularü
Nobel Ödülleri hangi tarihte veriliyor?
Her yıl 10 Aralık’ta, Alfred Nobel’in ölüm yıldönümünde.
Barış ödülü neden Oslo’da veriliyor?
Vasiyet gereği Norveç Nobel Komitesi tarafından takdim ediliyor.
Ekonomi dalı Nobel mi?
Teknik olarak Nobel değil; “Alfred Nobel Anısına” verilen bir ödüldür (1969’dan beri).
Nobel Ödülü kaç kez kazanılabilir?
Sınırlama yok. Marie Curie iki farklı dalda ödül aldı.
Nobel arşivleri ne zaman açılır?
Adaylık ve jüri belgeleri 50 yıl sonra kamuya açıklanır.