Doğa olayları arasında en etkileyici ve aynı zamanda en tehlikeli olanlardan biri yıldırımdır. Yıldırım, saniyeler içinde yüksek voltajlı elektrik akımı boşalmasına neden olur ve binalara, insanlara veya elektronik sistemlere büyük zarar verebilir. İşte bu tehlikeyi önlemek için kullanılan en önemli sistemlerden biri paratonerdir. Peki, paratoner nedir, nasıl çalışır ve hangi alanlarda kullanılır?
PARATONER NEDİR?
Paratoner, yıldırımı toprağa yönlendirerek can ve mal güvenliğini sağlayan bir cihazdır. Fransız bilim insanı Benjamin Franklin’in geliştirdiği yıldırımdan korunma prensipleri üzerine kurulmuştur. Halk arasında “yıldırımsavar” olarak da bilinir.
Paratonerler, binaların en yüksek noktalarına yerleştirilir ve yıldırım düşmesi durumunda elektrik yükünü güvenli bir şekilde toprağa aktarır. Böylece yapıların, elektrik tesisatlarının ve içindeki insanların zarar görmesi engellenir.
PARATONER NASIL ÇALIŞIR?
Yıldırım, bulut ile yer arasında oluşan elektriksel yük farkının boşalmasıdır. Paratoner, bu elektrik yükünü üzerine çekerek yıldırımın binaya zarar vermesini engeller.
-
Paratonerin sivri ucu, havadaki elektrik yüklerini yoğunlaştırır.
-
Yıldırım, bu nokta üzerinden paratonere çekilir.
-
Paratoner kabloları sayesinde yüksek elektrik akımı doğrudan toprağa iletilir.
-
Böylece yıldırım güvenli bir şekilde etkisiz hale getirilir.
PARATONER ÇEŞİTLERİ
-
Franklin çubuğu (klasik paratoner):
Sivri uçlu metal bir çubuktur. Yıldırımı doğrudan üzerine çekerek toprağa iletir. -
Aktif paratoner (erken akış uyarımlı paratoner – ESE):
Yıldırımı daha geniş bir alandan çekme kapasitesine sahiptir. Günümüzde modern yapılarda sıkça kullanılır. -
Faraday kafesi sistemi:
Yapının etrafına iletken teller yerleştirilerek yıldırımın binaya girmeden toprağa aktarılması sağlanır.
PARATONERİN KULLANIM ALANLARI
Paratonerler, yıldırım riski olan her yapıda bulunmalıdır. En çok kullanılan alanlar:
-
Yüksek binalar ve gökdelenler
-
Fabrikalar ve sanayi tesisleri
-
Enerji santralleri ve trafolar
-
Okullar, hastaneler, kamu binaları
-
Tarihi yapılar ve camiler
-
Havaalanları ve askeri tesisler
PARATONERİN ÖNEMİ
Yıldırımın yol açabileceği zararlar oldukça büyüktür: yangın, patlama, elektrik sistemlerinin bozulması, can kaybı ve ciddi maddi hasar. Paratoner sayesinde bu riskler büyük ölçüde ortadan kaldırılır. Ayrıca paratoner sistemleri düzenli olarak bakımdan geçirilmelidir, çünkü paslanan ya da kopan bağlantılar işlevselliğini azaltır.