Dil bilgisi ve edebiyat konuları içinde en çok karıştırılan kavramlardan biri “saptama”dır. Hem günlük yaşamda hem de TYT ve LGS gibi sınavlarda sıkça karşımıza çıkan bu kavram, aslında nesnel ve kanıtlanabilir bilgilerin dile getirilmesi anlamına gelir. Saptama, çıkarım ve değerlendirme gibi kavramlardan ayrılarak öğrencilere doğru düşünme ve metin çözümleme becerisi kazandırır. Peki saptama nedir, paragrafta nasıl bulunur ve hangi örneklerle daha kolay anlaşılır?
SAPTAMA NEDİR?
Dil bilgisi, edebiyat ve günlük yaşamda sıkça kullanılan “saptama” kavramı, aslında bir durumun, bilginin ya da olayın doğrudan gözleme ve veriye dayalı olarak belirlenmesi anlamına gelir. Türkçede “saptamak” fiili; bir gerçeği ortaya koymak, mevcut durumu net biçimde göstermek ve doğruluğu kanıtlanabilir bilgi aktarmak için kullanılır. Saptama cümleleri, herhangi bir yoruma değil, kanıtlanabilir gerçeklere dayanır. Bu yönüyle çıkarım, tahmin veya yorum cümlelerinden farklıdır.
PARAGRAFTA SAPTAMA NEDİR?
Türkçe testlerinde sıkça karşılaşılan sorulardan biri, “paragrafta saptama” kavramıdır. Paragrafta saptama; yazarın paragraf içinde herhangi bir konuda nesnel, doğrulanabilir, gerçeğe dayalı bir bilgi aktarmasıdır. Bu tür cümleler yoruma açık değildir; herkes aynı sonuca ulaşabilir. Örneğin, “Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.” cümlesi bir saptamadır çünkü doğruluğu tartışmaya kapalıdır.
PARAGRAFTA SAPTAMA ÖRNEKLERİ
- “Dünya kendi ekseni etrafında 24 saatte döner.”
- “İstanbul’un nüfusu Türkiye’deki en kalabalık nüfustur.”
- “Kış mevsiminde havalar soğur.”
Bu örneklerin ortak özelliği, hepsinin doğrudan doğruya kanıtlanabilir bilgiler sunmasıdır. Paragrafta saptama örnekleri, öğrencilerin sınavlarda kolayca ayırt etmesi gereken cümle türlerinden biridir.
PARAGRAFTA SAPTAMA NASIL BULUNUR?
Bir paragrafta saptamayı bulmak için şu adımlar izlenebilir:
- Cümlenin nesnel mi yoksa öznel mi olduğuna bakılır.
- Verilen bilginin kanıtlanabilirliği sorgulanır.
- Herkesin aynı sonuca ulaşıp ulaşamayacağı değerlendirilir.
Örneğin, “Bu roman çok güzeldir.” cümlesi öznel bir yorumdur, yani saptama değildir. Ancak “Bu roman 2021 yılında yayımlanmıştır.” cümlesi doğrulanabilir olduğu için saptamadır.
TYT SAPTAMA NEDİR?
ÖSYM’nin düzenlediği TYT Türkçe testinde, “saptama” kavramı özellikle paragraf sorularında karşımıza çıkar. TYT’de saptama, bir paragraftaki nesnel cümlenin bulunması şeklinde sorulur. Öğrencilerden, yoruma dayalı olmayan, doğrudan bilgi veren cümleyi ayırt etmeleri beklenir. Bu nedenle TYT’de saptama soruları, sınavın “yorum” sorularından ayrılır ve doğru strateji ile kolayca çözülebilir.
SAPTAMA ÖRNEKLERİ NELERDİR?
- “Türkiye, 81 ilden oluşmaktadır.”
- “Su 100 derecede kaynar.”
- “2022 FIFA Dünya Kupası Katar’da düzenlendi.”
Bu örnekler, “saptama” kavramının günlük hayatta ve sınavlarda nasıl karşımıza çıktığını göstermektedir.
SAPTAMA YAPMAK NE DEMEK?
Saptama yapmak, herhangi bir konuda kanıtlanabilir bilgi sunmak anlamına gelir. Yani bir kişi, bir olay hakkında doğruluğu kesin olarak bilinen bir bilgiyi dile getiriyorsa, saptama yapmış olur. Bu nedenle, saptama yapmak günlük yaşamda doğru bilgi paylaşımının temel koşuludur.
SAPTAMA CÜMLESİ NEDİR?
Saptama cümlesi, nesnel gerçeklere dayalı olan, herkesin aynı şekilde doğrulayabileceği cümlelerdir. Bu cümlelerde kişisel görüş, yorum veya duygulara yer verilmez. Örneğin, “Deniz seviyesinde suyun kaynama noktası 100 derecedir.” ifadesi bir saptama cümlesidir
SAPTAMA VE ÇIKARIM FARKI
“Saptama” ve “çıkarım” sıkça karıştırılan iki kavramdır.
- Saptama: Doğrudan gözlemlenebilir, kanıtlanabilir bilgiyi ifade eder.
- Çıkarım: Verilen bilgilerden hareketle ulaşılan yeni bir sonuçtur.
Örneğin, “Bugün hava 10 derece.” cümlesi saptamadır. Buna karşılık “Bugün dışarı çıkarken mont giymeliyim.” cümlesi çıkarımdır.
TÜRKÇEDE SAPTAMA NEDİR?
Türkçede saptama, bir dilbilgisi konusu olarak nesnellik ilkesine dayanır. Öğrencilere öğretilen en temel nokta; saptamanın yorum, tahmin ve kişisel düşünceden ayrıldığıdır. Türkçe derslerinde saptama, sınavlarda paragraf sorularının yanında cümle bilgisi ve anlam konularında da önemli bir yer tutar.
SAPTAMA NEDİR LGS?
LGS Türkçe testinde de saptama kavramı, paragraf sorularında öğrencilerin karşısına çıkar. LGS’de saptama; öğrencinin, paragrafta verilen nesnel bilgiyi öznel ifadelerden ayırabilmesi demektir. Bu nedenle LGS hazırlığında paragrafta saptama örnekleri üzerinden çalışmak, öğrencilere büyük avantaj sağlar
SAPTAMA VE ÇIKARIM NE DEMEK?
- Saptama: Doğrudan, kanıtlanabilir gerçeği dile getirmek.
- Çıkarım: Verilen bilgiden hareketle mantıklı bir sonuç çıkarmak.
Bu iki kavram, Türkçe sorularında ayrı ayrı değerlendirildiğinden, öğrencilerin farkı iyi anlaması gerekir.
ÇIKARIM NE DEMEK EDEBİYATTA?
Edebiyatta çıkarım, bir metinde açıkça söylenmeyen bir sonucun okuyucu tarafından metinden hareketle anlaşılmasıdır. Örneğin, bir romanda “Adam paltosuna sarındı ve dışarı çıktı.” ifadesinden, havanın soğuk olduğu çıkarımı yapılabilir.
SAPTANMAK NE DEMEK?
“Saptanmak” fiili, bir olayın, durumun ya da bilginin tespit edilmesi, ortaya çıkarılması anlamına gelir. Örneğin, “Hastalık erken evrede saptandı.” cümlesinde, bir durumun tespit edildiği vurgulanır.
AMAÇ SAPTAMA NEDİR?
Amaç saptama, bir çalışmanın, araştırmanın veya planlamanın hangi hedef doğrultusunda yapıldığını net ve anlaşılır biçimde ortaya koymaktır. Eğitimde ve bilimsel araştırmalarda, amaç saptama süreci yön belirlemek açısından kritik bir öneme sahiptir.