Dilimizin en önemli ögelerinden biri olan sıfatlar, günlük konuşmalardan akademik metinlere kadar hayatımızın her alanında kullandığımız sözcüklerdir. Türkçede sıfatlar, isimleri niteleyen ya da belirten görevleriyle öne çıkar. Bloğumuzda sıfat nedir sorusundan başlayarak, tüm sıfat türlerini, örneklerini ve dilimizdeki işlevlerini ayrıntılı şekilde ele alacağız.
SIFAT NEDİR?
Sıfat, isimlerin önünde bulunarak onların renk, durum, sayı, belirsizlik veya diğer özelliklerini açıklayan sözcüklerdir. “Güzel kız”, “üç elma” ya da “bu kitap” örneklerinde görüldüğü gibi sıfatlar, ismin niteliğini veya miktarını belirler. Türkçede sıfatın diğer adı ise “ön ad”dır.
SIFAT TAMLAMASI NEDİR?
Bir sıfatın bir isimle oluşturduğu yapıya “sıfat tamlaması” denir. Örneğin, “yeşil elbise” ifadesinde “yeşil” sıfat, “elbiseyi” nitelemektedir. Burada sıfat ve isim bir bütün hâlinde kullanıldığı için sıfat tamlaması ortaya çıkar.
SIFAT TAMLAMASI ÖRNEKLERİ
- Kırmızı araba
- Beş kitap
- Güzel manzara
- Uzun yol
Bu örneklerde görüldüğü gibi sıfat, daima bir ismin önünde bulunur ve tek başına sıfat tamlaması oluşturur.
SIFAT FİİL EKLERİ
Sıfat fiil ekleri, fiillere eklenerek onları sıfat görevinde kullanan eklerdir. Türkçede en bilinen sıfat fiil ekleri: -an/-en, -ası/-esi, -mez/-maz, -ar/-er, -dik/-duk, -acak/-ecek, -miş ekleridir.
Örnek:
- Gelen misafir (–en eki)
- Yapılacak işler (–acak eki)
- Görülmüş olay (–miş eki)
SIFAT FİİL NEDİR?
Bir fiile sıfat fiil ekleri getirilerek oluşturulan, isimleri niteleyen sözcüklere sıfat fiil denir. Örneğin “okuyan öğrenci” ifadesinde “okuyan” sözcüğü, fiilden türetilmiş bir sıfat fiildir.
SIFATIN DİĞER ADI NEDİR?
Sıfatın dilbilgisindeki diğer adı “ön ad”dır. Ön ad kavramı, özellikle dil bilgisi kitaplarında ve akademik çalışmalarda sıfat yerine kullanılmaktadır.
SIFAT TÜRLERİ NEDİR?
Türkçede sıfatlar genel olarak niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır:
- Niteleme Sıfatları: İsmin rengini, şeklini, niteliğini belirtir.
- Belirtme Sıfatları: İsmi işaret eden, sayı veren, belirsizlik bildiren veya soru soran sıfatlardır.
NİTELEME SIFATLARI NEDİR?
İsmin rengini, biçimini, durumunu ya da niteliğini açıklayan sıfatlara niteleme sıfatı denir. “Mavi gökyüzü”, “soğuk su” ya da “akıllı çocuk” örneklerinde görüldüğü gibi, bu sıfatlar ismi nitelendirir.
BELGİSİZ SIFAT NEDİR?
Bir ismin miktarını, sayısını veya özelliğini belirsiz olarak ifade eden sıfatlara belgisiz sıfat denir. “Bazı insanlar”, “birkaç kitap”, “herkes” örneklerinde belirsizlik dikkat çeker.
NİTELEME BELGİSİZ SIFAT NEDİR?
Hem niteleme hem de belirsizlik özelliği taşıyan sıfatlara niteleme belgisiz sıfatı denir. Örneğin, “birkaç güzel çiçek” ifadesinde “birkaç” belgisiz, “güzel” ise niteleme sıfatıdır.
ADLAŞMIŞ SIFAT NEDİR?
Normalde bir ismi niteleyen sıfat, bazen ismin kendisiymiş gibi kullanılabilir. Bu tür sıfatlara “adlaşmış sıfat” denir. Örneğin “yaşlılar çok mutluydu” cümlesinde “yaşlı” sözcüğü sıfat iken, isim görevinde kullanıldığı için adlaşmış sıfat olmuştur.
SIFAT ÖRNEKLERİ
- Kırmızı elbise (niteleme sıfatı)
- Beş çocuk (sayı sıfatı)
- Bu ev (işaret sıfatı)
- Bazı insanlar (belgisiz sıfat)
- Hangi kitap? (soru sıfatı)
TÜREMİŞ SIFAT NEDİR VE ÖRNEK?
Kök hâlindeki bir sözcüğe yapım eki getirilerek oluşturulan sıfatlara türemiş sıfat denir.
Örneğin:
- Tuzlu yemek (tuz + -lu)
- Çiçekli bahçe (çiçek + -li)
- Gözlü adam (göz + -lü)
NİTELEME SIFATI ÖRNEKLERİ NELERDİR?
- Güzel kadın
- Soğuk hava
- Uzun yol
- Sert taş
- Parlak yıldız
ADLAŞMIŞ SIFAT NE ANLAMA GELİR?
Adlaşmış sıfat, isimleri niteleme görevini bırakıp doğrudan isim görevini üstlenen sıfatlara verilen addır. Bu tür sıfatlar, cümlede isim gibi davranır. Örneğin “zenginler ve fakirler aynı yerde buluştu” ifadesinde “zengin” ve “fakir” kelimeleri adlaşmış sıfatlardır.
BELİRTME SIFATLARI NELERDİR?
Belirtme sıfatları kendi içinde dört gruba ayrılır:
- İşaret sıfatları: Bu, şu, o
- Sayı sıfatları: İki, üç, beşinci
- Belgisiz sıfatlar: Bazı, birkaç, birçok
- Soru sıfatları: Hangi, kaç, ne kadar
SORU SIFATINA ÖRNEKLER NELERDİR?
- Hangi kitap senin?
- Kaç öğrenci derse geldi?
- Ne kadar su kaldı?
Bu örneklerde görüldüğü gibi soru sıfatları, ismin önüne gelerek soru oluşturur.
EDİTÖRDEN NOT
Türkçede sıfatlar, dilin en zengin ve anlam derinliği en yüksek unsurlarından biridir. Günlük konuşmalarımızda farkında olmadan kullandığımız sıfatlar, hem anlatımı güçlendirir hem de ifadeyi daha renkli hâle getirir.
