Sykes-Picot Antlaşması, 1. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'nin Orta Doğu topraklarının paylaşılması amacıyla İngiltere ve Fransa arasında imzalanmış gizli bir antlaşmadır. 16 Mayıs 1916 tarihinde imzalanan bu antlaşma, savaşın ardından Ortadoğu sınırlarının cetvelle çizilmesine neden olan tarihi bir dönüm noktasıdır. Antlaşma, daha sonra Rusya ve İtalya tarafından da onaylanarak, İtilaf Devletleri'nin Osmanlı üzerindeki paylaşım planlarını resmiyete dökmüştür.
Sykes-Picot Antlaşmasının Tarihçesi
Sykes-Picot Antlaşması'nın temelleri, İngiltere ve Fransa'nın Orta Doğu’daki çıkarlarını güvence altına alma amacıyla atılmıştır. 23 Kasım 1915 ile 3 Ocak 1916 tarihleri arasında süren gizli görüşmeler sonucunda, İngiliz diplomat Mark Sykes ile Fransız diplomat François Georges-Picot, bölgede kurulacak nüfuz alanlarını belirleyen bir mutabakat metni üzerinde anlaşmıştır.
Bu gizli mutabakat, 9-16 Mayıs 1916 tarihleri arasında her iki hükümet tarafından onaylanmış ve bu tarihten sonra tarih literatürüne Sykes-Picot Anlaşması olarak geçmiştir.
Sykes-Picot Haritası: Osmanlı'nın Parçalanışı
Sykes-Picot Antlaşması ile çizilen sınırlar, Osmanlı İmparatorluğu’nun Orta Doğu’daki mirasını büyük ölçüde şekillendirmiştir. Antlaşmaya göre:
- İngiltere, Güney Filistin, Ürdün, Güney Irak ve Hayfa ile Akka limanları üzerinde kontrol sahibi olacaktı.
- Fransa, Doğu Akdeniz kıyıları, Suriye, Lübnan ve Güneydoğu Anadolu bölgesini kontrol edecekti.
- Kudüs ve çevresi, tarafsız bir bölge olarak tanımlanmış, uluslararası bir yönetime bırakılması planlanmıştır.
Bu paylaşım planı, daha sonra gündeme gelen Sevr Antlaşması ile Anadolu’nun da bölünmesini öngörmüştür. Ancak bu planlar, Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde yürütülen Kurtuluş Savaşı ile bozulmuş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu sağlayan Lozan Antlaşması ile geçersiz kılınmıştır.
Gertrude Bell ve Irak’ın Çizilen Sınırları
Sykes-Picot sürecinin perde arkasındaki önemli figürlerden biri de İngiliz arkeolog ve casus Gertrude Bell olmuştur. Bell, özellikle Irak’ın sınırlarının belirlenmesinde aktif rol oynamış, bölgede Arap aşiretlerini Osmanlı’ya karşı ayaklandırmak için İngiltere adına çalışmıştır. Gertrude Bell’in, Irak sınırlarını harita başında cetvelle çizdiği ve Irak tahtına Kral Faysal’ı geçirdiği tarihsel belgelerde yer almaktadır. Bu nedenle Bell, günümüzde dahi Ortadoğu'nun şekillenmesindeki kilit isimlerden biri olarak kabul edilmektedir.
Sykes-Picot Antlaşmasının Günümüze Etkisi
Sykes-Picot Antlaşması’nın önemi, yalnızca Osmanlı’nın paylaşılmasıyla sınırlı değildir. Bu antlaşma:
- Bugünkü Ortadoğu’daki yapay sınırların temellerini atmıştır.
- Irak, Suriye, Ürdün ve Filistin gibi devletlerin sınırlarının oluşmasına zemin hazırlamıştır.
- Arap coğrafyasında uzun yıllar sürecek istikrarsızlıkların, çatışmaların ve etnik gerilimlerin başlangıç noktalarından biri olmuştur.
- Bugün hâlâ tartışılan “Ortadoğu haritası neden bu kadar karışıktır?” sorusunun cevabında Sykes-Picot'un izleri açıkça görülmektedir.
Sykes-Picot Antlaşması Hakkında Merak Edilenler
Sykes-Picot Antlaşması neden yapıldı?
İngiltere ve Fransa, Osmanlı'nın savaştan yenik ayrılacağı öngörüsüyle Orta Doğu'daki çıkarlarını güvence altına almak istemiştir.
Sykes-Picot Antlaşması Osmanlı'yı nasıl etkiledi?
Osmanlı'nın Orta Doğu toprakları parçalanmış, halklar farklı manda yönetimlerine tabi tutulmuş ve siyasi harita tamamen değişmiştir.
Sykes-Picot sınırları bugün hâlâ geçerli mi?
Birçok ülkenin sınırı hâlâ bu antlaşmada belirlenen esaslara dayansa da, bölgede sürekli değişen güç dengeleri nedeniyle bu sınırlar sık sık sorgulanmaktadır.