TÜİK verileri, ülkenin ekonomik gücünün hangi bölgelerde yoğunlaştığını net bir şekilde ortaya koydu. İstanbul’un yine açık ara zirvede yer aldığı listede, Ankara ve İzmir de güçlü konumlarını korudu.
TÜRKİYE EKONOMİSİ İL BAZINDA NE DURUMDA?
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı “İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, 2024” verileri, Türkiye ekonomisinin bölgesel dağılımını çarpıcı bir şekilde ortaya koydu. Ekonominin ağırlık merkezi bu yıl da değişmedi: İstanbul tek başına ülkenin toplam GSYH’sinin %29,2’sini üretti.
Ekonomik hareketliliğin yoğun olduğu, hizmet ve finans sektörünün kalbini oluşturan İstanbul’un liderliği sürdürmesi beklenen bir tablo. Ama bu yıl fark biraz daha açılmış gibi görünüyor.
İSTANBUL, ANKARA VE İZMİR İLK ÜÇTE
2024 yılında:
İstanbul: 13 trilyon 10 milyar 693 milyon TL – %29,2
Ankara: 4 trilyon 672 milyar 844 milyon TL – %10,5
İzmir: 2 trilyon 562 milyar 758 milyon TL – %5,7
Türkiye ekonomisinin omurgasını oluşturmaya devam etti. TÜİK verilerinde dikkat çeken bir diğer nokta ise ilk beş ilin toplam GSYH’nin %53’ünü tek başına üretmiş olması. Yani ekonomik güç, ülkenin yarısından fazlasında sadece beş ilde toplanmış durumda.
Bu dağılım, Türkiye’de ekonomik faaliyetlerin ne kadar merkezileştiğini gösteriyor. Özellikle büyükşehirlerin kapasitesi ve nüfus yoğunluğu bu tabloyu her yıl biraz daha belirginleştiriyor.
GÜMÜŞHANE, ARDAHAN, BAYBURT SON SIRADA
Listenin son sırasındaki iller ise şöyle:
Gümüşhane: 41 milyar 875 milyon TL
Ardahan: 35 milyar 502 milyon TL
Bayburt: 28 milyar 137 milyon TL
Bu tabloyu görünce ister istemez şu soru aklımıza geliyor: “Bu iller neden büyüyemiyor?” Aslında burada temel neden nüfusun düşük olması ve ekonomik çeşitliliğin sınırlı kalması.
KİŞİ BAŞINA GELİRDE LİDER ŞEHİRLER
Kişi başına GSYH sıralamasında tablo yine büyükşehirlerden yana:
- İstanbul: 802 bin 669 TL
- Kocaeli: 788 bin 873 TL
- Ankara: 788 bin 859 TL
Veriler bize büyükşehirlerde kişi başına düşen ekonomik üretimin ne kadar yüksek olduğunu gösteriyor. Ama unutmayalım, bu rakamlar herkesin gelirinin yüksek olduğu anlamına gelmiyor; şehirlerdeki ekonomik hacmin kişi sayısına bölünmüş halinden ibaret.
Listenin sonundaki iller şunlar:
- Van: 203 bin 49 TL
- Ağrı: 194 bin 660 TL
- Şanlıurfa: 188 bin 144 TL
Türkiye ortalamasının üzerinde kişi başına gelir sadece 11 ilde gerçekleşti. Bu da aslında gelir dağılımı ve bölgesel kalkınma açısından önemli bir gösterge.
İSTANBUL: TARIM HARİÇ HER ALANDA BİRİNCİ
Faaliyet türlerine göre bakıldığında İstanbul’un liderliği yine belirgin:
Bilgi ve iletişim faaliyetleri payı: %64,0
Finans ve sigorta faaliyetleri payı: %59,3
Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmetleri payı: %39,8
İnşaat sektörü payı: %27,8
Tarımda ise durum farklı: Konya %5,6 ile tarım, ormancılık, balıkçılık alanında Türkiye’nin lideri.
“Diğer hizmet faaliyetleri” kategorisinde ise Ankara %44,9 ile ilk sırada.
Bu dağılım aslında illerin ekonomik karakterini net bir şekilde gösteriyor. İstanbul finans ve hizmet sektörünün merkezi olurken, Konya’nın tarımda, Ankara’nın ise bürokrasi ve hizmetlerde öne çıktığını görüyoruz.
BÜYÜME ORANLARINDA SÜRPRİZ ŞEHİR: ADIYAMAN
Zincirlenmiş hacim endeksiyle yapılan ölçüme göre Türkiye GSYH’si 2024’te %3,3 büyüdü. Ancak il bazında büyüme çok daha dikkat çekici:
En çok büyüyen iller:
- Adıyaman: %31,4
- Bayburt: %17,1
- Malatya: %17,0
Bu bölgelerdeki yüksek oranlar özellikle deprem sonrası yeniden inşa faaliyetlerinin etkisiyle açıklanabilir. Ekonomik hareketlilik bir anda artmış durumda.
En çok küçülen iller:
- Bilecik: -%2,4
- Kırşehir: -%5,7
- Erzincan: -%7,9
Bu gerilemeler bölgesel ekonomik zorluklara işaret ediyor.
TÜRKİYE EKONOMİSİNE EN BÜYÜK KATKI YİNE İSTANBUL’DAN
2024 büyümesine en fazla katkı veren iller:
- İstanbul: %0,62
- Ankara: %0,44
- Hatay: %0,16
Negatif katkı veren iller:
- Erzincan: -%0,017
- Kırşehir: -%0,012
- Adana: -%0,011
Bu rakamlar gösteriyor ki Türkiye ekonomisinin büyüme motoru büyükşehirlerde.
EKONOMİK FAALİYETLERİN BÜYÜK KISMI BÜYÜKŞEHİRLERDE TOPLANMIŞ
Verileri alt alta koyup baktığımızda aslında Türkiye’nin ekonomik haritasının yıllardır değişmeyen bir yapısı olduğunu görüyoruz. İstanbul, Ankara, İzmir üçlüsü yine ekonominin merkezinde. Ekonomik faaliyetlerin büyük kısmı hâlâ belirli şehirlerde toplanmış durumda ve bu durum hem fırsatları hem de eşitsizlikleri beraberinde getiriyor.
Kişi başına GSYH dağılımı da aynı tabloyu destekliyor. Büyükşehirlerde rakamlar yüksek görünse de bu durum, orada yaşayan herkesin gelirinin yüksek olduğu anlamına gelmiyor. Sadece ekonomik üretimin fazla olduğu ve kalabalık nüfusa bölündüğü anlamına geliyor.
Doğu illeriyle batı illeri arasındaki fark hâlâ oldukça belirgin. Bu fark kapanmadığı sürece ekonomik olarak dengeli bir gelişimden söz etmek güç. Kalkınmanın dengeli dağılmadığı bir ülkede sosyal eşitsizliklerin de devam ediyor olması kaçınılmaz.
Diğer yandan deprem bölgesindeki büyüme artışı, yeniden yapılanmanın ekonomiye nasıl direkt etki ettiğini gösteriyor. Fakat bu tür büyümeler kalıcı değil; sürdürülebilir kalkınma için üretime, istihdama ve yatırıma dayalı bir yapı gerekiyor.
