İslam dünyasında “Gavs-ül Azam” lakabıyla bilinen, tasavvufun en büyük şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilen Abdülkadir Geylânî, ilmiyle, irfanıyla ve kurucusu olduğu Kadiriye tarikatı ile asırlardır Müslüman toplumların gönlünde yaşamaktadır. Hem bir âlim hem de bir mutasavvıf olarak öne çıkan Geylânî, İslam düşüncesine ve tasavvuf geleneğine yön vermiştir. Onun hayatı, eserleri ve etkisi sadece yaşadığı dönemle sınırlı kalmamış, günümüze kadar ulaşmıştır.
ABDÜLKADİR GEYLÂNÎ’NİN KİMLİĞİ VE KÖKENİ
1077 yılında Büyük Selçuklu Devleti sınırları içinde, bugünkü İran’ın Gilan bölgesinde dünyaya gelen Abdülkadir Geylânî, Fars kökenli Sünni bir mutasavvıftı. Hanbelî mezhebine mensup olmasıyla bilinir. “Muhyiddin, Gavsu’l-Azam, Sultanü’l-Evliyâ, Kutbu Rabbânî” gibi unvanlarla anılmıştır.
Soyunun Hz. Hasan’a dayandığı yönünde rivayetler olsa da, Bağdat’ta “Acemî” olarak tanınmasından dolayı bu şecerenin sonradan oluşturulduğunu düşünenler de olmuştur. Ancak tartışmasız gerçek şudur ki, o hem âlimliği hem de maneviyatı ile İslam dünyasında derin izler bırakmıştır.
HAYATI VE İLİM YOLCULUĞU
Babası küçük yaşta vefat eden Geylânî, erken dönemden itibaren farklı bir ruha sahip olarak yetişti. 1095 yılında ilim öğrenmek için Bağdat’a gitti. Burada dönemin önemli âlimlerinden hadis, fıkıh ve tasavvuf dersleri aldı.
Özellikle Ebu Said Mahzumi’nin medresesinde verdiği vaazlar büyük ilgi gördü. Onun derslerine halkın yanı sıra dönemin âlimleri de katılırdı. İslam tasavvufunu halkın anlayacağı sade bir dille anlatması onu öne çıkardı. Önceleri Şafii mezhebinde olsa da, zamanla Hanbelî mezhebine geçti. Bu tercihi, Hanbelîliğin yeniden canlanmasında çok etkili oldu.
AİLESİ VE NESLİ
Abdülkadir Geylânî’nin birçok evladı olmuştur. Oğullarından Ebu Abdurrahman Şerafeddin İsâ Mısır’a yerleşmiş, böylece Kadiriye tarikatı Kuzey Afrika’ya kadar yayılmıştır. Onun soyundan gelenler Irak, Anadolu ve Suriye’de “Seyyid” ve “Geylânî”, Kuzey Afrika’da ise “Şerif” olarak anılmıştır.
ESERLERİ VE İLMİ MİRASİ
Geylânî, sadece sohbetleri ve irşadıyla değil, aynı zamanda kaleme aldığı eserlerle de İslam dünyasına yön vermiştir. Başlıca eserleri şunlardır:
El-Gunye li-tâlibî tarîki’l-hak: İnanç, ahlak ve ibadet konularını ele alır. Selef akidesini temel alarak açıklamalar yapar.
El-Fethu’r-rabbânî ve’l-feyzü’r-rahmânî: Vaazlarının derlenmesinden oluşur, tasavvuf konularını işler.
Fütûhu’l-gayb: Oğlu Abdürrezzâk’ın derlediği 78 vaazdan meydana gelir.
El-Füyûzâtü’r-rabbâniyye fî evrâdi’l-Kadiriyye: Dua ve evrâdları içerir.
Mektûbât: 15 mektubundan oluşur.
Sırrü’l-esrâr ve mazharü’lenvâr: Tasavvufun derin yönlerini ele alır.
Bu eserler, sadece ilmî içerikleriyle değil, aynı zamanda Müslümanların günlük hayatına dair rehberlikleriyle de önemli bir yere sahiptir.
TASAVVUF VE KADİRİYE TARİKATI
Abdülkadir Geylânî’nin en büyük mirası Kadiriye tarikatıdır. Bu yol, onun irşadıyla şekillenmiş ve İslam dünyasında en geniş yayılan tarikatlardan biri olmuştur. Kadiriye, zühd, takva, ihlas ve Allah’a teslimiyet esasına dayanır.
Tarikat, kısa sürede Irak’tan Suriye, Anadolu, Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs’e kadar uzanmıştır. Özellikle Osmanlı coğrafyasında büyük kabul görmüş, tekkeler aracılığıyla geniş halk kitlelerine ulaşmıştır.
VEFATI VE TÜRBESİ
21 Şubat 1166’da Bağdat’ta vefat eden Geylânî, burada defnedilmiştir. Türbesi asırlar boyunca Müslümanların ziyaret ettiği bir dergâh olmuştur. Safevîler döneminde zarar görse de, Kanuni Sultan Süleyman tarafından yeniden ihya edilmiştir.
Geylânî’nin doğum günü 1 Ramazan olarak kutlanır, vefat yıl dönümü ise 11 Rebiü’s-Sani’de anılır. Özellikle Hindistan alt kıtasında onun ölüm yıldönümüne “Giyarwee Shareef” yani “Onurlu Gün” denir.
POPÜLER KÜLTÜRDE ABDÜLKADİR GEYLÂNÎ
Onun hayatı ve menkıbeleri halk arasında dilden dile aktarılmış, pek çok edebî ve dini esere konu olmuştur. 2023 yılında Tabii platformunda yayınlanan Hay Sultan dizisinde Mehmet Özgür tarafından canlandırılması, Abdülkadir Geylânî’nin modern dönemde de ne kadar önemli bir şahsiyet olduğunu gösterir.