Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), bireylerin emeklilik dönemlerinde yaşam standartlarını korumalarına yardımcı olan, devlet katkısı ile desteklenen ve tasarrufu teşvik eden özel bir emeklilik sistemidir.
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ NEDİR?
BES, çalışan veya çalışmayan bireylerin düzenli birikim yaparak uzun vadeli yatırım yapmalarına imkan tanır. 25 Ağustos 2016 tarihli 6740 sayılı kanun ile yürürlüğe giren sistem, zaman içinde yapılan düzenlemelerle bugünkü halini almıştır.
Katılımcılar, sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emeklilik maaşına ek gelir oluşturmak veya kendi emeklilik fonlarını bağımsız şekilde oluşturmak için sisteme gönüllü olarak dahil olabilir. Ayrıca 45 yaş altındaki çalışanlar, işveren aracılığıyla otomatik katılım kapsamında BES’e dahil edilir.
BES’İN AVANTAJLARI
BES’in en büyük avantajı devlet katkısıdır. Katılımcının yatırdığı katkı payının %30’u kadar ek ödeme devlet tarafından yapılır. Bu katkı, yıllık brüt asgari ücretin %30’u ile sınırlandırılmıştır.
Katılımcılar fonlarını kendileri yönetebilir veya profesyonel destek alabilir. Faiz, altın, döviz veya borsa fonları gibi yatırım araçları ile çeşitlendirilmiş portföyler oluşturulabilir. Yılda 12 kez fon değişikliği yapılabilir ve BES başka şirkete taşınırken herhangi bir ücret alınmaz.
Katkı payları bütçeye göre artırılabilir, azaltılabilir veya geçici olarak durdurulabilir. Ayrıca BES birikimleri teminat gösterilerek kredi kullanma imkanı da sunar. Fonlar vergiden muaftır ve 18 yaş altı çocuklar için de BES yapılabilir.
BES katılımcıları, fon performanslarını günlük, aylık ve yıllık olarak takip edebilir. Bu sayede risk profillerine uygun şekilde fon dağılımı yaparak getirilerini optimize edebilirler.
BES’İN DEZAVANTAJLARI
BES’in dezavantajları da dikkate alınmalıdır.
-
Erken çıkış kesintisi: 10 yıl dolmadan sistemden ayrılanlar, devlet katkısının büyük bir kısmını kaybeder.
-
Fon yönetimi riski: İyi yönetilmeyen fonlar düşük getiri sağlayabilir, bu nedenle profesyonel destek önerilir.
-
Kesintiler: BES şirketleri ortalama %8-10 oranında fon yönetim kesintisi yapar. Ayrıca ara verme kesintisi gibi ek masraflar da uygulanabilir.
Bu dezavantajlara rağmen uzun vadede düzenli katkı yapıldığında, devlet desteği ile birlikte BES önemli bir tasarruf aracıdır.
BES ZORUNLU MU?
BES, 45 yaş altındaki tüm çalışanlar için işe girişte otomatik katılım ile zorunludur. İşveren, çalışanın maaşının %3’ünü BES hesabına aktarır. Katılımcı dilerse bu oranı artırabilir. Ancak çalışan, 2 ay içinde cayma hakkını kullanarak sistemden ayrılabilir.
BES CAYMA HAKKI VE SÜREÇ
Cayma hakkı, katılımcılara sistemden ayrılma ve katkı paylarını geri alma fırsatı verir.
-
3 yıl dolmadan çıkanlar: devlet katkısı alamaz.
-
3-6 yıl arası çıkanlar: katkının %15’ini alır.
-
6-10 yıl arası çıkanlar: katkının %35’ini alır.
-
10 yılını doldurup 56 yaşından önce çıkanlar: katkının %60’ını alır.
-
10 yıl ve 56 yaş şartını tamamlayanlar: tüm katkıyı alabilir.
Bu kurallar, uzun vadeli birikimi teşvik etmek için düzenlenmiştir.
BES SÖZLEŞMESİ VE YÜKÜMLÜLÜKLER
BES sözleşmesi, katılımcının katkı payı ödemelerini, fonlarda değerlendirilmesini ve birikimlerin geri ödenmesini düzenleyen yasal belgedir. Katılımcının emekliliğe hak kazanabilmesi için en az 10 yıl sistemde kalması ve 56 yaşını doldurması gerekir.
Sözleşme kapsamında katılımcının yükümlülükleri, düzenli katkı payı ödemek ve fon seçimi yapmaktır. Katılımcı, dilerse fon dağılımını değiştirerek yatırım stratejisini güncelleyebilir.
BES FON TÜRLERİ VE YATIRIM STRATEJİLERİ
BES fonları, farklı risk ve getiri seviyelerine göre üç ana gruba ayrılır:
-
AGRESİF FONLAR: Hisse senedi ağırlıklı, yüksek risk ve yüksek getiri potansiyeli taşır.
-
DENGELİ FONLAR: Hisse senedi, tahvil ve diğer yatırım araçlarının dengeli bir dağılımı ile orta risk taşır.
-
TEMKİNLİ FONLAR: Daha çok sabit getirili araçlara yatırım yapar, düşük riskli ve istikrarlı getiri sağlar.
Tüm fonların alım satımı, İstanbul Takas ve Saklama Bankası tarafından işletilen BEFAS platformu üzerinden yapılabilir. Katılımcılar buradan fon getirilerini karşılaştırabilir ve kendi risk profillerine uygun seçim yapabilir.
DEZAVANTAJLAR DİKKATE ALINMALI
BES, bireylerin uzun vadede tasarruf yapmalarına ve emeklilik dönemlerinde ek gelir elde etmelerine imkan tanır. Devlet katkısı, fon çeşitliliği ve esnek katkı payı imkanı, bu sistemi cazip hale getirir. Ancak sistemden erken çıkış ve fon yönetim kesintileri gibi dezavantajlar dikkate alınmalıdır.