İstanbul Fatih’te sokak arasında yer alan ve halk arasında “Ayın Biri Kilisesi” olarak anılan Vefa Aya Kiryaki Kilisesi, her ayın ilk günü düzenlenen dilek geleneği, kilisenin altındaki ayazma (Ayazma, şifalı olduğuna inanılıp kutsallık atfedilmiş su kaynağı ve üzerine inşa edilen yapı) ve anahtar ritüeliyle dikkat çekiyor.
Kilisenin tarihi izleri Bizans dönemine uzanırken, yapının günümüze erişi 18. yüzyılda araziyi satın alan bir Rum aile ve ailenin rüyasında ortaya çıkan ayazmayla ilişkilendiriliyor; kilise uzun yıllardır özel bir mülk içinde korunuyor ve halkın ziyaretine açık tutuluyor. Ziyaretçiler ayın birinde anahtar veya kağıt üzerine yazdıkları dilekleri kiliseye bırakıyor, zaman zaman uzun kuyruklar oluşuyor ve bağış uygulamalarıyla kilisenin idamesi sağlanıyor.
Kilisenin adresi: Hacı Kadın Mahallesi, Katip Çelebi Caddesi No:1, Fatih, İstanbul.
KİLİSENİN BULUNDUĞU VEFA SEMTİNİN KÖKENİ
Semtin adıyla ilişkili farklı rivayetler bulunuyor. Bazı kaynaklar Bizans dönemine ait anlatılarda İmparator Konstantin’in bu civarda öldürüldüğünü ve konuşmasının zamanla “Vefa” biçimine dönüştüğünü kaydederken, diğer bir anlatı semtin adının Şeyh Ebül Vefa adlı şair ve müzik adamına izafeten verildiğini aktarıyor.
AYAZMANIN TARİHÇESİ
Kilisenin altındaki Meryem Ana ayazmasının varlığıyla ilgili anlatı 11. yüzyıla kadar uzanan rivayetlerle aktarılıyor; 18. yüzyılda bir Rum aile tarafından arazi satın alındıktan sonra, ailenin rüyasında ayazmanın varlığının görülmesi sonucu 1755’te ayazma ve çevresine kilise inşa edildiği belirtiliyor. Ayazmanın kutsal sayıldığı ve ziyaretlerde su alma ritüellerinin sürdüğü ifade ediliyor.
AYIN BİRİ RİTÜELİ NEDİR?
Son 15–20 yılda yaygınlaşan uygulamaya göre ziyaretçiler küçük anahtarlar veya kağıt kullanarak dileklerini kiliseye bağlıyor. Anahtarlar daha önce gümüş gibi değerli materyallerden yapılsa da zamanla küçük anahtarlara dönüştü; kilise anahtarları yeniden kullandırıyor ve bu uygulama mekanın bağış kaynaklarından biri olarak kayda geçiyor. Ziyaret sırasında katılma isteğine göre papaza dua okutulması veya anahtarla sembolik işlemler yapılması tercih edilebiliyor. Anahtar ritüeline talep o kadar yoğun ki geçtiğimiz aylarda öğle saatlerinde anahtarların iki saat içinde tükendiği ve bu nedenle dışarıdan anahtar temin edildiği bilgisi bulunuyor.
ZİYARET YOĞUNLUĞU
Her ayın ilk günü kilise çevresinde uzun kuyruklar oluşabildiği, bazı özel günlerde kuyrukların bir kilometreye ulaştığı belirtiliyor. Ziyaretler genellikle sabah erken saatlerden öğleye kadar sürüyor; içeride bağış kutuları bulunuyor ve anahtar satışları ile yapılan bağışlar mekanın sürdürülmesine katkı sağlıyor.
KİLİSE MÜŞTEMİLATINDA BEŞİR VE MARIA YAŞIYOR
Kilisenin bulunduğu yapının özel bir mülke ait olması nedeniyle koruma ve günlük bakım görevlileri bulunuyor. Beşir ve Maria adlı kişiler kilisenin müştemilatında yaşayıp mekanın açılıp kapanmasında görev alıyor; gece geç saatlerde bile gelen ziyaretçiler için kapının açıldığı aktarılıyor.