İngiltere, Fransa ve Almanya, İran’ın nükleer programındaki ihlaller gerekçesiyle, 2015 Nükleer Anlaşması kapsamında kaldırılmış olan BM yaptırımlarının yeniden devreye girmesi için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne resmi başvuruda bulundu. Böylece “snapback” olarak bilinen mekanizma devreye sokuldu ve 30 günlük süreç resmen başladı.
E3 ülkelerinden diplomasi sonrası sert adım
İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan E3 ülkeleri, uzun süredir İran’ı nükleer programındaki ilerlemeleri nedeniyle uyarıyordu. Ağustos ayı başında İran’a diplomasi çağrısı yapan E3, ay sonuna kadar çözüm arayışına olumlu yanıt alınamaması durumunda harekete geçeceklerini açıklamıştı.
Beklenen adım geldi: BM Güvenlik Konseyi’ne sunulan resmi bildirim mektubu ile 30 günlük “snapback” süreci başlatıldı. Bu süreçte Konsey, yaptırımların yeniden yürürlüğe girmesini önlemek için yeni bir karar almazsa, otomatik olarak 2015 öncesindeki tüm BM yaptırımları tekrar devreye girecek.
Yaptırımların içeriği ne?
Yeniden devreye girmesi beklenen BM yaptırımları, şu başlıkları kapsıyor:
İranlı yetkililere seyahat yasağı
Mal varlıklarının dondurulması
Konvansiyonel silah ambargosu
Balistik füze programına yönelik kısıtlamalar
Hassas nükleer faaliyetlerin yasaklanması
ABD’den memnuniyet açıklaması geldi
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, E3 ülkelerinin adımını memnuniyetle karşıladıklarını belirterek, “İran’ın nükleer taahhütlerine açıkça uymadığını gösterdiler. Bu yaptırımlar için güçlü bir zemin oluştu” ifadelerini kullandı.
Rubio ayrıca, E3 ülkelerinin “snapback” mekanizmasını 2019’dan beri devreye sokma hakkına sahip olduklarını ancak diplomasiye şans verdiklerini hatırlatarak, “Bu adım diplomasiye darbe değil, aksine onu güçlendiren bir adımdır.” dedi.
Nükleer müzakerelerde kopan bağlar
İran ile ABD arasında nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılması için yürütülen diplomatik girişimler, Haziran ayında yaşanan gelişmelerle tıkanmıştı. ABD'nin İran’ın bazı nükleer tesislerine hava saldırısı düzenlemesi ve İran’ın BM denetçilerine erişim engeli getirmesi, diyaloğun kopmasına neden olmuştu.
Temmuz ayında E3 ülkeleri, İran’a “snapback” sürecini erteleme teklifinde bulundu ancak bunun karşılığında ABD ile doğrudan müzakereye dönülmesi ve BM denetçilerinin yeniden tesislere erişimine izin verilmesi istendi. İran, bu talepleri reddetti.
İran: “Yaptırımların meşru zemini yok”
Tahran yönetimi, BM yaptırımlarının yeniden devreye alınmasına sert tepki gösterdi. İran, “Batı, nükleer anlaşmaya kendisi uymadı. ABD anlaşmadan çekildi, şimdi yeniden yaptırımların meşru olduğunu savunmak ikiyüzlülüktür” açıklamasında bulundu.
İran ayrıca, snapback mekanizmasının işletilmesi durumunda, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması'ndan (NPT) da çekilme tehdidinde bulundu. Tahran, programlarının barışçıl olduğunu ve nükleer silah geliştirme amacı taşımadığını ısrarla vurguluyor.
30 günlük süreç kritik
Snapback mekanizması devreye girdiğinde, BM Güvenlik Konseyi'nin yaptırımları durdurmak için bir karar alması gerekiyor. Ancak bu süreçte ABD, Fransa ve İngiltere gibi daimi üyelerin vetosu beklendiğinden, önümüzdeki 30 gün içinde bu yönde bir karar çıkması ihtimali oldukça düşük.
Bu da İran’a karşı 2015 öncesindeki tüm BM yaptırımlarının otomatik olarak yeniden yürürlüğe gireceği anlamına geliyor.
Nükleer kriz yeniden tırmanabilir
E3 ülkelerinin snapback hamlesi, nükleer kriz hattında gerilimi yeniden tırmandırabilecek bir dönüm noktası olarak görülüyor. Bu süreçte İran’ın vereceği tepki, Ortadoğu’daki dengeleri ve küresel nükleer diplomasi alanındaki dinamikleri etkileyebilir.
Snapback süreci sonrası İran nasıl bir adım atacak, NPT'den çekilir mi?
Dilersen bu krizle ilgili zaman çizelgesi, aktör analizleri ya da diplomatik etki senaryoları da hazırlayabilirim.
