Vücudumuzda bazı hormonlar vardır ki, görevleri hayati olsa da adları çoğu zaman duyulmaz. İşte Parathormon (PTH) da bu sessiz düzenleyicilerden biridir. Kalsiyum-fosfor metabolizmasındaki etkisiyle kemik sağlığından böbrek işlevlerine kadar birçok alanı etkileyen PTH hakkında merak edilen tüm detayları bu içerikte ele alıyoruz.
PTH NEDİR?
PTH (Parathormon), boynumuzun arkasında yer alan paratiroid bezleri tarafından salgılanan ve temel görevi kalsiyum düzeylerini düzenlemek olan bir hormondur. 84 amino asitten oluşan bu peptit yapıdaki hormon, özellikle kemikler, böbrekler ve bağırsaklarda etkisini gösterir. Kanda kalsiyum seviyesi düştüğünde PTH salgısı artar, böylece kalsiyum yeniden dengeye gelir.
PTH YÜKSEKLİĞİ BELİRTİLERİ
Parathormonun normalden fazla salgılanması durumuna hiperparatiroidizm denir. Bu durum, vücutta çeşitli belirtilerle kendini gösterebilir:
- Kaslarda güçsüzlük ve ağrı
- Kemik erimesi ve kırık riski
- Sık idrara çıkma
- Böbrek taşı oluşumu
- Depresyon, unutkanlık
- Mide bulantısı, iştah kaybı
- Nefes darlığı ve çarpıntı (ileri vakalarda)
Bu belirtiler çoğu zaman başka hastalıklarla karıştırılsa da, PTH testi ile tanı netleşebilir.
PTH INTACT
“PTH intact”, kandaki biyolojik olarak aktif Parathormonun ölçümüdür. Bu test sayesinde vücutta dolaşan hormonun tamamı değerlendirilebilir. Özellikle paratiroid hastalıklarının tanısında kullanılır. PTH intact testi, serum ya da plazmada çalışılır ve normal değer aralığı genellikle 15-65 pg/mL arasında kabul edilir.
PTH HORMONE
PTH hormone, İngilizce literatürde parathormonun karşılığıdır. PTH, kemiklerdeki osteoklastları uyararak kalsiyumun kana geçmesini sağlar. Böbreklerde kalsiyumun geri emilimini artırırken, fosfatın atılmasını destekler. Ayrıca D vitamininin aktif formu olan kalsitriol üretimini tetikler.
PTH GÖREVİ NEDİR?
PTH’nin vücuttaki temel görevleri şunlardır:
- Kanda kalsiyum seviyesini sabit tutmak
- Fosfat dengesini sağlamak
- Aktif D vitamini üretimini desteklemek
- Kemik yıkımını artırarak kalsiyum salınımını tetiklemek
- Böbreklerde fosfat atılımını artırmak
Yani kalsiyum eksikliğinde bir tür "acil durum alarmı" gibi çalışır.
PTH NE İŞE YARAR?
PTH'nin hayati işlevleri, özellikle yaş ilerledikçe ve kemik erimesi riski arttıkça daha da önem kazanır. Bu hormon sayesinde:
- Kas kasılması sağlanır
- Sinir iletimi düzenlenir
- Kemik yapısı dengelenir
- D vitamininin aktif hale gelmesi sağlanır
- Kalsiyum emilimi optimize edilir
Kısacası PTH, vücudun temel yapı taşlarından biri olan kalsiyumu yönetir.
PTH TAHLİLİ
PTH tahlili, kan örneği ile yapılan basit bir testtir. Test öncesi genellikle açlık gereklidir ve aynı anda kalsiyum ve D vitamini düzeyleri de ölçülür. Bu test, paratiroid hastalıklarının tanısı ve tedavi takibinde büyük önem taşır.
PTH SERUM PLAZMA NEDİR?
PTH ölçümü sırasında kullanılan örnek tipleri genellikle serum veya plazmadır. Serum plazma testleri, vücuttaki dolaşımdaki PTH miktarını ortaya koyar. Bu sayede, hiperparatiroidizm ya da hipoparatiroidizm gibi sorunlar teşhis edilir.
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ TEHLİKELİ Mİ?
Evet, parathormon yüksekliği, tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Özellikle:
- Osteoporoz
- Böbrek taşı
- Hipertansiyon
- Nörolojik problemler
- Kalp ritim bozuklukları
- Duygudurum değişiklikleri
Gibi durumlar gelişebilir. Yüksek PTH, çoğu zaman altta yatan bir paratiroid adenomuna işaret eder.
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ KİLO YAPAR MI?
Doğrudan kilo alımına neden olduğu bilimsel olarak netleşmemiştir, ancak metabolizma yavaşlaması, yorgunluk ve kas kaybı gibi dolaylı etkilerle kilo alımına yol açabilir. Ayrıca bazı vakalarda hipotiroidi ile birlikte seyrettiğinde kilo kontrolü daha da zorlaşır.
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ NASIL DÜŞÜRÜLÜR?
Parathormon yüksekliğini düşürmenin yolu, altta yatan nedene bağlıdır:
- Primer hiperparatiroidizm: Cerrahi (paratiroid adenomu alınır)
- Sekonder hiperparatiroidizm: D vitamini ve kalsiyum takviyesi
- İlaç tedavisi: Cinacalcet gibi kalsimimetik ajanlar
- Beslenme: Fosfat içeriği düşük diyet uygulanabilir
Her durumda düzenli hekim takibi gerekir.
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ – D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
D vitamini eksikliği, PTH seviyelerini refleks olarak artırabilir. Çünkü D vitamini olmadığında bağırsaktan kalsiyum emilemez, bu da vücutta “kalsiyum açlığı” oluşturur. PTH bu açığı kapatmaya çalışır. Bu durumda:
- D vitamini düzeyi düzeltilmeden PTH yüksekliği kalıcı olur
- Gereksiz cerrahi riskine girilebilir
- Bu nedenle iki test bir arada değerlendirilmelidir
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ BELİRTİLERİ
Yukarıda saydıklarımıza ek olarak:
- Uyku bozukluğu
- El ve ayaklarda karıncalanma
- Kalp çarpıntısı
- Konsantrasyon zorluğu
- Kemik ağrıları
gibi bulgular da görülebilir.
PARATHORMON DÜŞÜKLÜĞÜ
PTH düzeyinin normalin altına düşmesi durumuna hipoparatiroidizm denir. En yaygın nedeni tiroid cerrahisi sonrası bezin zedelenmesidir. Belirtileri:
- Kas krampları
- Titreme
- El-ayak spazmları
- Kalp ritmi bozuklukları
- Ciltte kuruluk
Kronikleşirse nöbet riski doğurabilir.
PTH NEYİ GÖSTERİR?
PTH testi, vücutta:
- Kalsiyum dengesi
- D vitamini aktivitesi
- Paratiroid fonksiyonu
- Fosfat seviyesi
hakkında kapsamlı bilgi verir. Özellikle kemik sağlığı ve metabolik hastalıkların tanısında kullanılır.
PTH SALGISINI NE ARTIRIR?
Aşağıdaki durumlar PTH seviyesini yükseltebilir:
- Kalsiyum eksikliği
- D vitamini eksikliği
- Kronik böbrek yetmezliği
- Magnezyum düşüklüğü
- Bazı tümörler
- Malabsorbsiyon sendromları
Bunlar göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılmalıdır.
PTH YÜKSEKLİĞİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavi yöntemi altta yatan nedene göre belirlenir. Cerrahi müdahale, ilaç tedavisi, D vitamini desteği gibi seçenekler hastaya özel planlanır. Gerekirse endokrinolog tarafından ileri tetkikler istenir.
PARATHORMON DÜŞÜKLÜĞÜ TEHLİKELİ Mİ?
Evet, çünkü ciddi hipokalsemi vakalarında:
- Solunum kaslarında felç
- Kalp ritmi bozukluğu
- Nöbet geçirme
gibi hayatı tehdit eden durumlar görülebilir. Bu nedenle hızlı müdahale gerekir.
PTH YÜKSEKLİĞİ KANSER Mİ?
Tek başına PTH yüksekliği kanser anlamına gelmez. Ancak nadiren, paratiroid karsinomu gibi tümörler PTH salgılayabilir. Ayrıca bazı akciğer, meme, böbrek kanserleri de PTH benzeri peptidler üretip kalsiyumu artırabilir. Bu durumda ileri tetkik şarttır.
PARATHORMON KAÇ OLURSA AMELİYAT GEREKİR?
-
Serum kalsiyumu > 1 mg/dL üst sınır
-
Böbrek taşı öyküsü
-
50 yaş altı
-
DEXA'da kemik erimesi (osteoporoz)
-
PTH > 100 pg/mL ise
Cerrahi müdahale düşünülmelidir. Karar, endokrinoloji ve genel cerrah tarafından ortak verilir.
PARATİROİD BELİRTİLERİ NELERDİR?
Paratiroid bezlerine bağlı hastalıklarda:
- Sürekli yorgunluk
- Kemik ağrısı
- Kabızlık
- Sık idrar
- Mental bulanıklık
- Kas zayıflığı
gibi belirtiler görülebilir.
HANGİ KANSER TÜRLERİNDE KALSİYUM YÜKSELİR?
- Meme kanseri
- Akciğer kanseri (özellikle skuamöz hücreli)
- Multipl miyelom
- Lenfoma
- Böbrek hücreli karsinom
Bu tür kanserler, PTHrP adı verilen PTH-benzeri maddeler salgılayabilir.
PTH TESTİ NASIL YAPILIR?
Kol damarından alınan kan örneği ile yapılır. Genellikle aç karna uygulanır. Testin doğruluğu için kalsiyum, D vitamini ve fosfor testleriyle birlikte değerlendirilmesi önerilir.
PARATHORMON YÜKSEKLİĞİ NEFES DARLIĞI YAPAR MI?
Evet, özellikle ileri düzeyde kalsiyum artışı ve kas zayıflığı varsa nefes darlığı gelişebilir. Kalp kaslarını da etkileyebileceği için nefes darlığı, göğüs ağrısı ve çarpıntı yakınmaları ihmal edilmemelidir.
