Serender, özellikle Karadeniz Bölgesi’ne özgü geleneksel bir yapı türüdür. Hem mimarisiyle hem de işleviyle yüzlerce yıllık bir geçmişe sahiptir. Peki, “Serender nedir, ne işe yarar, nerelerde kullanılır, ne için yapılır, hangi bölgelerde görülür?” gibi soruların yanıtlarını hiç merak ettiniz mi? İşte serender ile ilgili bilmeniz gereken her şey…
Serender nedir, tarihi nereye dayanır, anlamı nedir?
“Serender” kelimesi, Türkçede “seren direği”nden türemiştir. Karadeniz köylerinde seren, serenti veya serende olarak da adlandırılır. Bazı kaynaklarda ise Rumca kökenli olduğu, “Trockenkammer” (kurutma odası) anlamına geldiği ileri sürülmektedir.
Serender yapıları, Orta Asya’dan Karadeniz’e uzanan geleneksel Türk mimarisi örneklerinden biridir. Ahşap malzemeyle yapılan ve tahıl gibi ürünlerin depolandığı bu yapıların geçmişi yüzyıllar öncesine dayanır.
Haberin Burada’nın haberine göre, Türkiye’de bilinen en eski serenderlerden biri 1859-60 yıllarında Ünye’de inşa edilmiştir.
Serender ne için kullanılır, hangi ürünler saklanır?
Serenderler, genellikle yiyecek ve hayvan yemi gibi ürünlerin korunması için kullanılır. Fare ve kemirgen gibi zararlı hayvanlardan korunmak, rutubeti engellemek ve gıda ömrünü uzatmak amacıyla evlerin yakınında yapılırlar.
Serenderde saklanan başlıca ürünler şunlardır:
Mısır, buğday, arpa gibi tahıllar
Hayvan yemleri
Peynir, turşu ve kurutulmuş meyve-sebzeler
Tereyağı, çökelek gibi süt ürünleri
Bazı köylerde soğan, sarımsak ve patates gibi temel sebzeler
Özellikle nemli Karadeniz ikliminde bu yapıların gıda koruma işlevi çok önemlidir.
Serender yapısı nasıldır, hangi malzemelerden yapılır?
Serenderler, tamamen doğal malzemelerle, genellikle de ahşap ve taş kullanılarak inşa edilir.
Yapısal özellikleri:
Genelde 4 ana kiriş üzerine kurulur; büyük yapılar 6 veya 8 ayaklı olabilir.
Taban kısmında taş yastıklar yer alır; bu kısım rutubeti keser.
Direk uçları çivi kullanılmadan özel geçme yöntemlerle birleştirilir.
Yüksek inşa edilmesi sayesinde fare, yılan ve diğer haşerelerden korunur.
Merdiveni sabit değildir; ihtiyaç anında dayandırılır, bu da güvenliği artırır.
Bazı yeni modellerde tekerlekli merdivenler de kullanılır.
Bu özellikleri sayesinde serender, hem fonksiyonel hem de çevre dostu bir yapıdır.
Serender nerelerde görülür, hangi bölgelerde yaygındır?
Serenderler, Türkiye’nin kuzeyinde, özellikle Karadeniz Bölgesi’nde çok yaygındır. Sinop’tan Artvin’e kadar birçok köyde serender yapılarıyla karşılaşmak mümkündür.
Serenderlerin yaygın olduğu şehirler:
Trabzon
Rize
Artvin
Giresun
Ordu
Gümüşhane
Bayburt
Tokat
Şenkaya
Olur
Ayrıca Karadenizli göçmenlerin yerleştiği yerlerde de serender kültürü taşınmıştır. Bu nedenle Bursa, Düzce, Kastamonu, Bolu, Zonguldak gibi illerde de serender örnekleri görülebilir.
Serenderin dünyadaki benzer yapıları nelerdir?
Serender benzeri geleneksel yapılar, yalnızca Türkiye’ye özgü değildir. Dünyanın farklı bölgelerinde benzer işlevi gören mimari çözümler geliştirilmiştir:
Portekiz: Canastro
İspanya: Cabazos
Avusturya: Horreo, Panera
Japonya: Takakura
Bu yapılar da tıpkı serender gibi yiyecekleri rutubetten ve haşerelerden koruma amacıyla geliştirilmiştir.
Serenderin avantajları nelerdir, günümüzde hâlâ kullanılıyor mu?
Günümüzde teknolojiyle birlikte bu yapıların işlevi azalmış olsa da, özellikle köylerde hâlâ aktif olarak kullanılır. Ayrıca turistik amaçla restore edilerek müze, kafe veya doğal yaşam evi olarak da değerlendirilmektedir.
Serenderin başlıca avantajları:
Elektrik olmayan alanlarda buzdolabı işlevi görür.
Gıda ömrünü uzatır.
Sağlıklı saklama koşulları sağlar.
Ahşap ve taş gibi doğal malzemelerle yapıldığı için çevre dostudur.
Yüksekliği sayesinde fare ve zararlılara karşı etkilidir.
Serender hakkında sıkça sorulan sorularü
Serender nedir, ne anlama gelir?
Karadeniz bölgesine özgü, yiyecek saklamak amacıyla yapılan yüksek ve ahşap bir yapıdır. Türkçede “seren direği”nden türemiştir.
Serender hangi bölgelerde yaygındır?
Sinop’tan Artvin’e kadar Karadeniz kıyısı boyunca, ayrıca Gümüşhane, Tokat, Bayburt gibi illerde görülür.
Serender ne işe yarar?
Tahıl, peynir, yem gibi gıdaların bozulmadan saklanmasını sağlar. Nemden ve zararlılardan korur.
Serender neden yüksek yapılır?
Fare, yılan ve diğer zararlılar gıdalara ulaşmasın diye yerden yükseğe inşa edilir.
Serenderin merdiveni sabit mi?
Hayır. Genellikle hareketlidir ve kullanılmadığında güvenlik amacıyla kaldırılır.