Türkiye’de kültür harcamaları 2024 yılında önceki yıla göre belirgin bir artış göstererek 408 milyar 339 milyon 432 bin liraya ulaştı. İki yılın verileri karşılaştırıldığında, kültür harcamalarının yanı sıra katma değer üretimi, dış ticaret ve kültürel istihdamda da farklı eğilimler ortaya çıktı.
KÜLTÜR HARCAMALARI
2024 yılında kültür harcamaları yüzde 83,3 artışla 408 milyar lirayı aşarken, 2023 yılında harcama tutarı 276 milyar 338 milyon 253 bin lira olarak kaydedildi. Kültür harcamalarının gayrisafi yurt içi hasılaya oranı 2024’te yüzde 0,9 olurken, 2023 yılında bu oran yüzde 1 seviyesindeydi.
Genel devlet kültür harcamalarının toplam içindeki payı 2024 yılında yüzde 49,1’e geriledi. 2023 yılında bu oran yüzde 64,3 olarak ölçülmüştü. Devlet harcamalarının dağılımında 2024’te en yüksek pay kültürel mirasa ayrılırken, 2023 yılında mimarlık faaliyetleri öne çıktı.
Hanehalkı kültür harcamaları 2024 yılında yüzde 91,5 artarak 203 milyar liraya yükseldi. 2023 yılında hanehalklarının en fazla harcama yaptığı kalemler veri işlem ekipmanları, televizyon ve kitaplar olmuştu.
2024 verileri:
2023 verileri:
KÜLTÜREL KATMA DEĞERDEKİ ARTIŞ
Kültürel sektörlerde faaliyet gösteren girişimlerin faktör maliyetiyle katma değeri 2024 yılında yüzde 73,9 artarak 188 milyar 547 milyon 288 bin liraya ulaştı. 2023 yılında ise katma değer yüzde 94 artışla 108 milyar 214 milyon 593 bin lira olarak hesaplanmıştı.
Her iki yılda da en yüksek payı kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması ile sinema, video ve televizyon programı yapımcılığı üstlendi. 2024 yılında mimarlık faaliyetlerinin payı yüzde 11,6 olurken, 2023 yılında mücevher ve benzeri eşya imalatı daha yüksek bir paya sahipti.
2024 verileri:
2023 verileri:
DIŞ TİCARET SONUÇLARI
Kültürel mal ihracatı 2024 yılında yüzde 8,1 artışla 9 milyar 876 milyon 466 bin dolara yükseldi. 2023 yılında kültürel mal ihracatı yüzde 47,7 oranında artış göstermişti.
Kültürel mal ithalatı 2024 yılında yüzde 166 artarak 7 milyar 336 milyon 440 bin dolar olurken, 2023 yılında ithalattaki artış yüzde 87,5 olarak kaydedilmişti.
Her iki yılda da kültürel dış ticarette en yüksek pay el sanatları alanında gerçekleşti.
KÜLTÜREL İSTİHDAMDAKİ DEĞİŞİM
Kültürel istihdam 2024 yılında yüzde 6,5 artarak 957 bin kişi seviyesine ulaştı. 2023 yılında kültürel istihdam yüzde 9 artışla 743 bin kişi olarak açıklanmıştı.
2024 yılında kültürel istihdamın yüzde 45,4’ü yükseköğretim mezunlarından oluştu. 2023 yılında ise istihdam edilenlerin yaş dağılımında yüzde 60,8 ile 30-54 yaş grubu en yüksek oranı oluşturmuştu.
Mesleki dağılım açısından bakıldığında, el sanatları çalışanlarının payı 2024 yılında yüzde 32,6 olurken, 2023 yılında bu oran yüzde 38,5’ti. Mimarlık ve tasarım alanlarında çalışanların payı 2024’te yüzde 19,2 olarak ölçülürken, 2023 yılında bu oran yüzde 18,7 seviyesindeydi.
2024 veriler:
2023 veriler:
Türkiye’nin 2023 ve 2024 kültür ekonomisi verileri karşılaştırıldığında, harcamalardaki yükseliş ilk bakışta "rekor düzey" olarak tanımlanabilecek kadar güçlü bir artış gösteriyor. 2023’te yüzde 84,7’lik artışla 276 milyar liraya çıkan kültür harcamaları, 2024’te bu seviyeyi aşarak yüzde 83,3'lük ek bir artışla 408 milyar liraya ulaştı. Sayısal olarak bakıldığında iki yılda toplam kültür harcamasının neredeyse iki kattan fazla büyüdüğü görülüyor.
Ancak bu büyümenin niteliği değerlendirildiğinde farklı dinamikler ön plana çıkıyor. Örneğin:
• Devletin payı azalıyor
2023’te kültür harcamalarının yüzde 64,3’ü devlet tarafından karşılanırken, 2024’te bu oran yüzde 49,1’e geriledi. Bu durum, artışın önemli bir kısmının hanehalkı ve özel sektör harcamalarından geldiğini gösteriyor.
• Hanehalkı harcamalarında keskin yükseliş
2024 yılında hanehalkı kültür harcamalarında yüzde 91,5 gibi dikkat çekici bir artış yaşandı. Bunun nedeni sadece kültürel tüketimdeki artış olmayabilir; fiyat düzeylerindeki yükselmenin harcama tutarlarını yukarı çekmiş olması da yüksek olasılık taşıyor.
• Katma değer artıyor ancak dağılım değişiyor
Katma değer her iki yılda da büyüse de, üretim ağırlıkları alanlara göre değişiklik gösteriyor.
2023’te mücevher ve benzeri eşya imalatı öne çıkarken, 2024’te mimarlık faaliyetleri daha belirgin bir pay aldı.
• Kültürel dış ticarette dengesiz bir büyüme
İhracat artışı 2024’te sınırlı kalırken (yüzde 8,1), ithalattaki yüzde 166’lık yükseliş kültürel dış ticarette belirgin bir açık oluşturdu. Bu da kültür ekonomisinin daha fazla dışa bağımlı hale geldiğine işaret ediyor.
• Kültürel istihdam artıyor ama mesleki dağılım değişiyor
2023’te el sanatları çalışanlarının payı yüzde 38,5 iken, 2024’te bu oran yüzde 32,6’ya düştü.
Bu da kültürel istihdamın yapısal olarak dönüşmeye başladığını gösteriyor.
SONUÇ
Verilere bakıldığında Türkiye’nin kültür ekonomisinde son iki yılda güçlü bir büyüme yaşandığı açıkça görülüyor. Ancak bu rekor olarak nitelenen artış, tek başına kültür sektörünün güçlendiğini göstermiyor. Büyümenin önemli bir kısmının ekonomik koşullar, fiyat artışları ve ithal ürünlere bağımlılığın yükselmesinden kaynaklanmış olması olası görünüyor.
Gerçek anlamda “rekor yatırım”, yalnızca harcama miktarının artmasıyla değil; kültürel üretimin çeşitlenmesi, istihdamın niteliğinin yükselmesi, dış ticaret dengesinin güçlenmesi ve kültür politikalarının sürdürülebilir biçimde desteklenmesiyle ölçülebilir.
Bu açıdan bakıldığında, 2024 yılı kültür ekonomisinde büyümenin sürdüğünü, ancak nitelikli ve dengeli bir kültürel gelişim için atılması gereken adımların hala bulunduğunu ortaya koyuyor.