2024 yılında Singapur Havayolları’na ait bir uçağın Myanmar hava sahasında karşılaştığı şiddetli türbülans, bir yolcunun ifadesiyle sarsıcı anlara sahne oldu. Yine çok yakın tarihlerde United Airlines’a ait bir Boeing 787, Filipinler’de sert bir türbülansa girerek ciddi şekilde yaralanmalara neden olmuştu. Yaşanan olaylarda bir kabin görevlisi beyin sarsıntısı geçirdi ve kolu kırıldı.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TÜRBÜLANS RİSKİNİ ARTIRIYOR
Reading Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar, açık hava türbülanslarının görünürlüğünün 1979'dan bu yana yüzde 55 oranında arttığını gösteriyor. Özellikle uydu, radar ya da gözle tespit edilemeyen açık hava türbülanslarının (CAT) frekansı belirgin şekilde yükseliyor. 2050 yılına kadar bu artışın üç katına çıkacağı tahmin ediliyor.
Kuzey Atlantik ve Doğu Asya üzerindeki uçuş rotaları, en yüksek risk altındaki bölgeler olarak öne çıkıyor. Türbülansa girme sayısı arttıkça yolcuların uçakları tercih etme eğilimi de düşüyor, bu da havayolu şirketlerini düşündürmeye başlıyor. Türbülans sırasında yapılan manevralar nedeniyle yakıt tüketimi artıyor, uçuş süreleri uzuyor ve karbon salımı yükseliyor.
HAVACILIK SEKTÖRÜ TEKNOLOJİYLE ÇÖZÜM ARIYOR
Avusturya merkezli Turbulence Solutions firması, uçakların kanatlarına takılan küçük kanatçıklar sayesinde türbülansın etkisini azaltmayı hedefliyor. Bu kanatçıklar, hava akımındaki değişikliklere göre kendi açılarını ayarlayarak uçakta denge sağlamaya çalışıyor. BBC'de yer alan habere göre şirketin CEO’su ve aynı zamanda bir akrobasi pilotu olan Andras Galffy, bu teknolojinin büyük yolcu uçaklarına da uygulanabileceğini belirtiyor.
Firma tarafından geliştirilen sistem, testlerde yolcuların türbülans hissiyatını yüzde 80 oranında düşürebildi. Ancak şu an yalnızca küçük uçaklarda denendiği için, ticari uçaklarda kullanımı için daha fazla test ve geliştirme sürecine ihtiyaç duyuluyor.
YAPAY ZEKA TÜRBÜLANSI ÖNCEDEN GÖRMEK İÇİN DEVREDE
İsveç’teki KTH Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nde görevli araştırmacı Ricardo Vinuesa’nın liderlik ettiği bir ekip, yapay zeka destekli sistemlerle türbülansın öngörülmesini sağlayan algoritmalar geliştiriyor. Bu sistemler, uçak kanatlarından alınan verilerle hava akımının nasıl değişeceğine dair simülasyonlar oluşturuyor.
Ayrıca Caltech ve Nvidia gibi teknoloji şirketleri, insansız hava araçlarında yapay zeka destekli tahmin sistemlerini test ediyor. Çin’de ise Lidar adı verilen lazer tabanlı bir sistemle, uçak önündeki türbülansları kilometreler önceden tespit etmek mümkün hale getirilmeye çalışılıyor. Ancak bu cihazların ağırlığı ve enerji ihtiyacı, ticari kullanımı sınırlıyor.
PİLOTLAR VE UZMANLAR TÜRBÜLANSI TAKİPTE
Uçuş öncesi hazırlık sürecinde pilotlar, jet akımı haritaları, hava durumu brifingleri ve Grafiksel Türbülans Rehberliği (GTG) gibi kaynakları kullanarak rotalarını belirliyor. 20 yıl önce yalnızca yüzde 60 oranında tahmin edilebilen türbülanslar, bugün yaklaşık yüzde 75 doğrulukla öngörülebiliyor.
Ancak bu gelişmelere rağmen uçaklardan toplanan veri setlerine erişim hala sınırlı. Bilim insanlarının bu verilere ulaşmak için ödeme yapması gerekiyor ve bu da araştırmaları yavaşlatıyor.
UYGULAMALARLA GERÇEK ZAMANLI VERİ PAYLAŞILIYOR
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) geliştirdiği Turbulence Aware platformu, havayolları arasında gerçek zamanlı türbülans verilerinin paylaşılmasını sağlıyor. Şimdiden dümnyaca ünlü bazı şirketler bu uygulamayı kullanmaya başladı. Ayrıca Turbli gibi uygulamalar sayesinde yolcular da tahminlere erişebiliyor.
Bu uygulamaların doğruluğu yüzde 100 olmasa da, kullanıcılarına rotaları üzerinde karşılaşabilecekleri olası türbülanslara dair bilgi sunuyor. Devamlı seyahat eden yolcuların bu uygulamayı kullanma sıklığı da artıyor.
GELECEKTE DAHA SAKİN UÇUŞLAR MÜMKÜN MÜ?
Artan türbülans ve buna bağlı olarak yükselen maliyetler havayolu şirketlerin farklı yöntemler üzerine düşünmeye zorluyor. Ancak türbülansın doğası gereği kaotik olması, bu süreci karmaşık hale getiriyor. Gelecekte yapay zeka ile geliştirilen hassas sistemlerin ve daha hafif algılayıcıların devreye girmesiyle uçuşların daha güvenli ve konforlu hale gelmesi bekleniyor.