23 Nisan 2025’te İstanbul’un Silivri açıklarında Marmara Denizi’nde meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki deprem, sadece binaları değil, megakentin trafiğini de derinden etkiledi. Depremin yol açtığı panikle yollara dökülen İstanbullular, yoğun trafikle karşılaştı. Ancak asıl dikkat çeken, özellikle otomatik vitesli araçların yolda kalarak oluşturduğu uzun kuyruklar oldu. Sosyal medyada, E-5 ve TEM otoyollarında kaputları açık onlarca aracın görüntüleri gündem olurken, uzmanlar bu arızaların nedenlerini ve alınabilecek önlemleri açıkladı.
Deprem Paniği Trafiği Kilitledi
Saat 12:49’da yaşanan 6,2 büyüklüğündeki deprem, İstanbul’un yanı sıra Tekirdağ, Yalova, Kocaeli, Bursa ve çevre illerde hissedildi. Panikle sevdiklerine ulaşmak isteyen vatandaşlar yollara akın ederken, özellikle Büyükçekmece-Edirne istikametinde ve E-5 olarak bilinen D-100 otoyolunda yoğun trafik oluştu. Bu kaos ortamında, çok sayıda otomatik vitesli araç arıza yaparak sürücülerini yolda bıraktı. Sosyal medyada paylaşılan görüntüler, kaputları açık araçların yol kenarlarında sıralandığını gösterirken, oyuncu ve senarist Can Yılmaz’ın “E-5 ve TEM’de yüzlerce arabanın kaputu açık bekliyor, bunun bir açıklaması var mı?” paylaşımı tartışmayı alevlendirdi.
Otomatik Şanzımanlar Neden Arıza Yaptı?
Otomotiv uzmanları, otomatik vitesli araçlardaki arızaların temel nedeninin deprem sonrası oluşan yoğun dur-kalk trafiği olduğunu belirtiyor. Özellikle çift kavramalı şanzıman (DCT) sistemine sahip araçlar, bu koşullarda aşırı ısınarak devre dışı kaldı. Otomatik şanzımanların hidrolik sistemleri, sağlıklı çalışmak için şanzıman yağına ihtiyaç duyar. Ancak uzun süreli dur-kalk trafiğinde hava akışının azalması ve sık vites geçişleri, şanzıman yağının aşırı ısınmasına yol açıyor. Bu durum, yağın koruyuculuğunu yitirmesine ve şanzımanın kendini koruma moduna geçmesine neden oluyor.
Kocaeli Üniversitesi Otomotiv Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Ali Çınar, arızaların depremin kendisiyle değil, trafik koşullarıyla ilgili olduğunu vurguladı: “Deprem bir doğa olayıdır ve araçların mekanik sistemleriyle bağlantısı yoktur. Arızalar, yoğun trafikte şanzıman yağının aşırı ısınmasından kaynaklanıyor.” Doç. Dr. Hakan Köylü ise, modern araçların manyetik alandan etkilenmeyecek şekilde tasarlandığını, dolayısıyla arızaların depremin manyetik etkisiyle ilgisinin olmadığını belirtti.
Sürücü Hataları Arızaları Tetikledi
Uzmanlar, arızaların bir diğer önemli nedeninin sürücü hataları olduğunu ifade ediyor. Deprem anında paniğe kapılan bazı sürücüler, araçlarını viteste bırakarak dışarı çıktı. Bu durumda otomatik şanzıman sürekli baskı altında kalarak aşırı ısındı ve arıza yaptı. Uzmanlar, uzun süreli beklemelerde vitesin mutlaka “N” (boş) veya “P” (park) konumuna alınmasını öneriyor. Ayrıca, yokuşta dururken el freni kullanılması ve fren pedalına uzun süre basılmaması gerektiği belirtiliyor. Bu basit önlemler, şanzıman üzerindeki yükü azaltarak arızaların önüne geçebilir.
Otomotiv Distribütörleri ve Mobilite Derneği’nin (ODMD) 2024 verilerine göre, Türkiye’de satılan araçların yüzde 92’si otomatik vitesli. Bu, trafikteki her 10 araçtan 9’unun otomatik şanzımanlı olduğu anlamına geliyor. Otomatik şanzıman türleri arasında tork konvertörlü, yarı otomatik, çift kavramalı (DCT) ve CVT şanzımanlar yer alıyor. Özellikle DCT şanzımanlar, hızlı vites geçişleri sağlasa da yoğun trafikte ısınmaya karşı daha hassas. Tork konvertörlü şanzımanlar ise daha dayanıklı kabul ediliyor. Deprem sonrası arızaların büyük kısmının DCT şanzımanlı araçlarda görülmesi, bu sistemlerin dur-kalk trafiğine karşı kırılganlığını ortaya koydu.
Uzmanlardan Kritik Tavsiyeler
Otomotiv uzmanları, benzer durumlarda arızaların önlenmesi için şu önerileri sıralıyor:
-
Vites Konumu: Uzun süre hareketsiz kalınacaksa vites “N” veya “P” konumuna alınmalı.
-
Fren Kullanımı: Ayağın sürekli fren pedalında tutulması yerine el freni kullanılmalı.
-
Bakım Özeni: Özellikle İstanbul gibi yoğun trafik yaşanan şehirlerde, şanzıman yağı ve soğutma sisteminin düzenli kontrol edilmesi gerekiyor.
-
Tork Konvertörlü Şanzıman: Yeni araç alacaklar için tork konvertörlü şanzımanlar, yoğun trafikte daha az sorun çıkarma eğiliminde.
Depremin Trafik Üzerindeki Etkisi
Depremin yol açtığı panik, İstanbul’un zaten yoğun olan trafiğini daha da kilitledi. AFAD’a göre, deprem sonrası 291 artçı sarsıntı kaydedildi ve 359 kişi, çoğunlukla panik kaynaklı yaralanmalar nedeniyle hastanelere başvurdu. Telefon hatlarında yaşanan 15 dakikalık kesinti de iletişimi zorlaştırarak kaosu artırdı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, iletişim talebinin kapasitenin 10 katına ulaştığını ve bu nedenle aramaların yüzde 25’inin karşılanamadığını açıkla
