ABD ile Türkiye arasında son yıllarda en çok tartışılan konulardan biri olan CAATSA yaptırımları, uluslararası ilişkilerde büyük yankı uyandırmaya devam ediyor. Peki CAATSA yaptırımları nedir, hangi maddelerden oluşmaktadır ve Türkiye’ye nasıl uygulanmıştır? ABD Kongresi’nin 2017 yılında kabul ettiği bu yasa, sadece Türkiye’yi değil aynı zamanda İran, Kuzey Kore ve Rusya’yı da hedef alan geniş kapsamlı bir yaptırım mekanizmasıdır. Özellikle Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın alması bu yaptırımların devreye girmesine neden olmuştur. Gelin bu süreci tüm detaylarıyla inceleyelim.
CAATSA NEDİR?
CAATSA, İngilizce tam adıyla “Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act” yani “Amerika’nın Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Yasası” anlamına gelir.
-
2017 yılında ABD Kongresi tarafından kabul edilmiştir.
-
2 Ağustos 2017’de dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın imzasıyla yürürlüğe girmiştir.
-
Yasa, ABD’nin hasım olarak gördüğü ülkeler olan İran, Kuzey Kore ve Rusya başta olmak üzere bu ülkelerle savunma ve istihbarat alanlarında iş birliği yapan üçüncü taraflara da yaptırım uygulanmasını öngörür.
CAATSA’NIN AMACI
CAATSA’nın temel amacı, ABD’nin rakip olarak gördüğü devletlerin ekonomik ve askeri gücünü sınırlamak, bu ülkelerle iş birliği yapan üçüncü taraflara da gözdağı vererek caydırıcılık sağlamaktır.
-
Rusya’ya karşı: Özellikle savunma sanayii anlaşmalarını engellemek.
-
İran’a karşı: Nükleer faaliyetler ve bölgesel güç kazanımını önlemek.
-
Kuzey Kore’ye karşı: Füze ve nükleer programlarını durdurmak.
CAATSA’DAKİ 12 YAPTIRIM MADDESİ
CAATSA’nın 235. maddesi ABD Başkanına 12 farklı yaptırım seçeneği sunar. Başkan, bunlardan en az 5 tanesini seçerek uygulamak zorundadır. Bu maddeler şunlardır:
-
ABD İhracat-İthalat Bankası desteğinin kesilmesi.
-
İhracat lisansı ve teknoloji transferi izinlerinin iptali.
-
ABD finans kuruluşlarından 12 ay içinde 10 milyon doları aşan kredilerin engellenmesi.
-
Dünya Bankası, IMF gibi uluslararası mali kuruluşlardan kredi verilmesinin engellenmesi.
-
ABD Merkez Bankası ile doğrudan alışveriş yapılmasının yasaklanması.
-
ABD ile ihale veya sözleşme yapılmasının yasaklanması.
-
Döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanması.
-
Bankalar arası ödeme veya kredi transferlerinin engellenmesi.
-
ABD’de gayrimenkul edinme işlemlerinin yasaklanması.
-
ABD vatandaşlarının yaptırım uygulanan kişi ve kurumlara yatırım yapmasının yasaklanması.
-
Yaptırım kapsamındaki kişilere vize yasağı getirilmesi.
-
Yaptırım uygulanan kişi veya kurumların üst düzey yöneticilerine de aynı yaptırımların uygulanması.
TÜRKİYE’YE YÖNELİK CAATSA YAPTIRIMLARI
Türkiye’ye yönelik CAATSA yaptırımlarının sebebi, 2017 yılında Rusya ile imzalanan 2,5 milyar dolarlık S-400 hava savunma sistemi anlaşmasıdır.
-
Türkiye, S-400 sistemlerini teslim almış ve test etmiştir.
-
Ancak sistemler resmen aktive edilmemiştir.
-
Eski ABD Başkanı Donald Trump, yaptırımları uzun süre engellemiş, fakat Joe Biden döneminde yaptırımlar devreye girmiştir.
2021 yılında alınan yaptırım kararına göre hedef alınan kurum ve kişiler şunlardı:
-
Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB)
-
SSB Başkanı İsmail Demir
-
SSB Başkan Yardımcısı Faruk Yiğit
-
Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanı Serhat Gençoğlu
-
Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Grup Müdürü Mustafa Alper Deniz
Bu yaptırımlar kapsamında:
-
SSB’nin ABD’den ihracat lisansı alması engellendi.
-
SSB ve ilgili kişiler, ABD finans sistemine erişimden mahrum bırakıldı.
-
ABD’deki mal varlıkları donduruldu.
-
ABD’ye seyahat etmeleri yasaklandı.
TÜRKİYE AÇISINDAN ETKİLERİ
CAATSA yaptırımlarının Türkiye üzerindeki etkileri özellikle savunma sanayii ve ekonomik ilişkiler açısından hissedildi.
-
Türk savunma sanayi şirketleri ABD finans sistemine erişimde zorlanmaya başladı.
-
ABD’li şirketlerle iş birliği yapmaları engellendi.
-
Türkiye’nin ortaklarından biri olduğu F-35 savaş uçağı programından çıkarılması en kritik sonuçlardan biri oldu.
-
F-35 projesinde orta gövde üretimi gibi önemli görevler üstlenen Türk firmaları ciddi bir kayıp yaşadı.
-
Bu durum, Türkiye’nin Milli Muharip Uçak (MMU) projesine aktarmayı planladığı bilgi ve deneyim transferini olumsuz etkiledi.
TRUMP VE BIDEN DÖNEMİNDE FARKLAR
-
Trump Dönemi: Donald Trump, CAATSA’yı imzalarken yasayı “kusurlu” bulduğunu belirtmiş, Türkiye’ye yaptırımların uygulanmasını geciktirmişti.
-
Biden Dönemi: Joe Biden ise göreve gelir gelmez yaptırımları devreye soktu. Türkiye, S-400 meselesinde geri adım atmayınca yaptırımlar resmileştirildi.
ULUSLARARASI TEPKİLER
-
Avrupa Birliği ülkeleri: ABD’nin CAATSA yaptırımlarını uluslararası hukuka aykırı buldu. Özellikle Almanya ve Fransa, bu yaptırımların sınır ötesi etkilerine tepki gösterdi.
-
Rusya: Yaptırımları “Russofobik histeri” olarak nitelendirdi.
-
İran ve Kuzey Kore: Yasanın, ABD’nin çıkarlarını korumak için kullanılan siyasi bir araç olduğunu savundu.
