Mutlak butlan, Türk hukuk sisteminde oldukça önemli bir geçersizlik türüdür. Özellikle son günlerde CHP'nin 38. Olağan Kurultayı’na ilişkin davalarda bu kavram yeniden gündeme gelmiştir. “Mutlak butlan nedir, ne zaman uygulanır, mutlak butlan örnekleri nelerdir, bu karar çıkarsa ne olur, CHP kurultay davasında mutlak butlan kararı verilirse ne yaşanır?” gibi sorular, hem hukukçuların hem de kamuoyunun merak ettiği konular arasında. İşte tüm detaylarıyla mutlak butlan…
Mutlak butlan nedir?
Mutlak butlan, bir hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olduğu, yani hiç doğmamış sayıldığı bir geçersizlik türüdür. Diğer geçersizlik hallerinden farklı olarak, mutlak butlan durumunda işlem, hukuken sanki hiç yapılmamış gibi değerlendirilir. Bu tür işlemler;
Kamu düzenine açıkça aykırıysa,
Emredici hukuk kurallarına aykırılık taşıyorsa,
Şekil şartlarına uyulmamışsa,
Tarafların fiil ehliyeti yoksa,
Konusu hukuka aykırıysa,
mahkeme tarafından re'sen (kendiliğinden) iptal edilir.
Mutlak butlan ne demek?
Mutlak butlan, Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu gibi temel mevzuatlarda sıkça yer bulan bir geçersizlik halidir. Bu durumda işlem:
Taraflar istese de geçerli hale gelemez,
Süreye bağlı olmadan her zaman ileri sürülebilir,
Mahkeme, taraflar talep etmese bile geçersizliğe hükmedebilir.
Dolayısıyla mutlak butlan, en ağır geçersizlik türü olarak kabul edilir.
Mutlak butlan örnekleri nelerdir?
Mutlak butlan kapsamında değerlendirilen işlemler, genellikle hukuka aykırı ve kamu düzenini zedeleyen işlemlerdir. En sık karşılaşılan mutlak butlan örnekleri şunlardır:
Fiil ehliyeti olmayan kişinin sözleşme yapması: Örneğin ayırt etme gücü olmayan bir çocuğun yaptığı alışveriş geçersizdir.
Mevcut evliliği devam eden bir kişinin ikinci evliliği: Bu işlem geçerli sayılamaz, çünkü tek eşlilik esastır.
Kanunen şekle bağlı işlemlerde şekil şartının ihlali: Örneğin noter onayı gerektiren bir taşınmaz satışı sözlü olarak yapılmışsa, bu işlem yok hükmündedir.
Ahlaka aykırı sözleşmeler: Suç işlemek üzere yapılan gizli anlaşmalar geçersizdir.
Yasak faaliyetlere ilişkin sözleşmeler: Kaçakçılık, fuhuş veya uyuşturucu üretimi gibi faaliyetlere dayanan sözleşmeler mutlak butlanla hükümsüzdür.
Bu örneklerin tamamı, işlemin başından itibaren hiçbir hukukî sonuç doğurmamasına yol açar.
Mutlak butlan ne zaman uygulanır?
Mutlak butlan, şu durumlarda devreye girer:
Taraflardan biri işlem ehliyetine sahip değilse,
İşlem kamu düzenine veya kanunun emredici hükümlerine aykırıysa,
Şekil şartları ihlal edilmişse,
Sözleşmenin konusu suç teşkil ediyorsa.
Ayrıca mutlak butlan;
Zamanaşımı süresine tabi değildir,
Mahkemece kendiliğinden dikkate alınır,
Üçüncü kişiler de bu geçersizliği ileri sürebilir.
Mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur?
Bir işlem hakkında mutlak butlan kararı verilirse, o işlem baştan itibaren geçersiz sayılır ve şu sonuçlar doğar:
İşlem yok hükmünde kabul edilir.
Taraflar işlemle kazandıkları hakları kaybeder.
İşlemin geçerli olduğu düşünülerek yapılan tüm işlemler iptal edilir.
Mahkeme kararıyla kayıtlar silinebilir veya düzeltilir.
Taraflar bu işlemi geçerli hale getiremez.
Örneğin geçersiz bir evlilik, mahkeme kararıyla iptal edilmiş sayılmaz, zaten başından beri hiç geçerli olmamıştır. Yani boşanma değil, evliliğin hiç doğmadığı kabul edilir.
CHP kurultayında mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur?
CHP’nin 4-5 Kasım 2023 tarihlerinde yapılan 38. Olağan Kurultayı, Özgür Özel’in genel başkanlığa seçildiği önemli bir siyasi dönemeçti. Ancak bazı üyeler tarafından açılan davalarda, kurultayın usule ve kanuna aykırı olduğu gerekçesiyle “mutlak butlan” talepli davalar açıldı. Peki bu davalardan mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur?
1. Kurultay baştan itibaren geçersiz sayılır
Kurultayda alınan tüm kararlar yok hükmünde sayılır. Genel başkan seçimi, Parti Meclisi (PM) üyeleri ve tüm organ seçimleri geçersiz olur.
2. Özgür Özel’in genel başkanlığı düşer
Kurultay sonucu seçilen Özgür Özel’in genel başkanlık görevi sona erer. Çünkü bu görev, geçersiz kabul edilen bir kurultayın sonucudur.
3. Parti içi organlar dağıtılır
Parti Meclisi, Yüksek Disiplin Kurulu gibi kurullar da bu kararla birlikte düşmüş olur. Bu da CHP’nin yönetsel boşluğa düşmesine yol açar.
4. Yeni kurultay zorunlu hale gelir
CHP’nin tekrar olağanüstü kurultay yapması zorunlu hale gelir. Yeni bir seçim süreci başlatılır.
5. Geçici yönetim tartışmaları doğar
Geçici yönetimin nasıl oluşturulacağı, tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu çerçevesinde tartışma yaratabilir. Bu durum kayyum atanması ihtimalini dahi doğurabilir.
6. Siyasi kriz derinleşir
Mutlak butlan kararı, yalnızca hukuki değil siyasi bir krize de neden olur. Parti içi dengeler sarsılır, kamuoyunda güven zedelenebilir.
CHP'de mutlak butlan olursa kim göreve gelir?
Eğer kurultay yok hükmünde sayılırsa, bir önceki yönetimin göreve iade edilip edilmeyeceği veya geçici yönetim atanıp atanmayacağı, yargı kararının içeriğine ve partinin tüzüğüne bağlı olarak şekillenir. Bazı senaryolarda eski genel başkan Kemal Kılıçdaroğlu’nun yeniden göreve iadesi bile tartışılabilir.
Mutlak butlan ile iptal kararı arasındaki fark nedir?
Mutlak butlan: İşlem en baştan geçersizdir, hiç doğmamış sayılır.
İptal kararı (nispî butlan): İşlem ilk anda geçerlidir ancak sonradan iptal edilirse geçersiz hale gelir.
CHP kurultayı hakkında mutlak butlan kararı verilirse, bu işlem nispî iptalle değil, doğrudan yok sayılarak çözümlenir.
Mutlak butlan kararı, CHP gibi köklü bir siyasi partide ciddi değişikliklerin yolunu açabilir. Bu kararın hem yargı hem siyasi düzlemde yaratacağı sonuçlar, sadece bir partiyle sınırlı kalmaz; Türkiye siyasetinde de dalgalanmalara neden olur. Bu nedenle konu, sadece bir hukuk meselesi değil, aynı zamanda bir demokrasi ve temsil meselesi olarak değerlendirilmelidir.
