Halk arasında "gale" olarak da bilinen uyuz hastalığı, son dönemlerde artan vakalarla birlikte en çok merak edilen sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Peki, uyuz nedir ve bu dayanılmaz kaşıntının sebebi nedir? Uyuz, Sarcoptes scabiei (hominis) adı verilen, gözle görülmesi çok zor olan mikroskobik bir akarın (parazit) neden olduğu, son derece bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Bu parazit, insan derisinin üst tabakasına tüneller kazarak girer, burada yaşar ve yumurtalarını bırakır. Hastalığın en belirgin ve rahatsız edici özelliği, özellikle geceleri ve sıcak ortamlarda (yatakta, sıcak duş sonrası) şiddetlenen, uykudan uyandırabilen kaşıntıdır. Bu kaşıntı, aslında vücudun parazite ve onun dışkılarına karşı geliştirdiği alerjik bir reaksiyondur. Uyuz, tedavi edilmediği sürece kendiliğinden geçmez ve kişiden kişiye kolayca yayılabilir.
UYUZ BELİRTİLERİ NELERDİR? GECELERİ KAŞINTI NEDEN ARTAR?
Uyuz hastalığının en belirgin semptomu, hastanın yaşam kalitesini ciddi şekilde düşüren şiddetli ve inatçı kaşıntıdır. Bu kaşıntı, parazitin deri altına yerleşmesinden yaklaşık 2 ila 6 hafta sonra başlar (eğer kişi daha önce uyuz geçirmişse bu süre 1-4 güne kadar kısalabilir). Kaşıntının özellikle geceleri artmasının temel nedeni, parazitlerin vücut ısısının arttığı bu zaman dilimlerinde daha aktif hale gelmesi ve deri altında hareket etmesidir. Kaşıntıya ek olarak, deride döküntüler de görülür. Bu döküntüler, parazitin tünel açtığı yerlerde oluşan, sivilce benzeri küçük kırmızı kabarcıklar veya su toplayan lezyonlar şeklinde olabilir. Parazitin açtığı tüneller ise, deride ince, gri-beyaz veya ten rengi, S şeklinde, kıvrımlı çizgiler olarak görülebilir. Uyuz parazitleri en çok el ve ayak parmak aralarını, bileklerin iç yüzünü, koltuk altlarını, dirsekleri, bel çevresini, kalçaları, meme uçlarını ve genital bölgeyi tercih eder. Bebeklerde ve küçük çocuklarda ise yüz, kafa derisi, avuç içi ve ayak tabanlarında da döküntüler görülebilmektedir.
UYUZ NASIL BULAŞIR? İNSANDAN İNSANA GEÇER Mİ?
Uyuz, son derece bulaşıcı bir hastalıktır ve en yaygın bulaşma yolu, enfekte olmuş bir kişiyle doğrudan, uzun süreli (yaklaşık 15-20 dakika) ten tene temastır. Bu nedenle aynı evi paylaşan aile bireyleri, aynı yatağı paylaşan partnerler veya yatılı okul gibi toplu yaşam alanlarında kalan kişiler arasında hızla yayılır. Kısa süreli bir tokalaşma veya sarılma, bulaşma için genellikle yeterli bir temas süresi olarak kabul edilmez. Uyuzun bulaşması için parazitin ciltten cilde geçiş yapması gerekmektedir. İnsandan insana bulaşmanın yanı sıra, daha az yaygın olmakla birlikte, uyuz paraziti bulaşmış giysiler, nevresim takımları veya havlular gibi kişisel eşyaların ortak kullanılmasıyla da bulaşma riski bulunmaktadır. Uyuz akarı, insan vücudu dışında (oda sıcaklığında) yaklaşık 24 ila 72 saat (2-3 gün) kadar canlı kalabilir, bu nedenle ortam temizliği de tedavinin bir parçasıdır. Hayvanlardan insanlara uyuz bulaşması ise nadirdir; hayvanlarda görülen uyuz türleri insan derisinde uzun süre yaşayamaz ve üreyemez.
UYUZ EVDE TEDAVİ EDİLİR Mİ? UYUZ NASIL GEÇER?
Uyuz hastalığı, kendiliğinden veya bitkisel yöntemlerle (sirke, zeytinyağı vb.) geçen bir hastalık değildir. Evde uygulanan bu tür yöntemler kaşıntıyı geçici olarak hafifletse de, parazitleri ve yumurtalarını öldürmez. Bu nedenle uyuzdan kurtulmak için mutlaka bir dermatoloji (cildiye) uzmanına başvurmak ve tıbbi tedavi almak şarttır. Doktorun reçete edeceği özel kremler, losyonlar veya bazı durumlarda ağızdan alınan ilaçlar (hap tedavisi) ile parazitler öldürülür. Uyuz tedavisinde en kritik nokta, sadece hasta olan kişinin değil, o an belirti göstermeseler bile aynı evde yaşayan tüm aile bireylerinin ve yakın temaslı kişilerin (cinsel partnerler dahil) aynı anda tedavi uygulamasıdır. Eğer herkes aynı anda tedavi olmazsa, parazitler bir kişiden diğerine geçerek enfeksiyonun tekrarlamasına (ping-pong etkisi) neden olur.
UYUZ KREMİ NASIL KULLANILIR VE EV TEMİZLİĞİ NASIL YAPILMALIDIR?
Uyuz tedavisinde en sık kullanılan yöntem, doktorun reçete ettiği permetrin içeren losyon veya kremlerdir. Bu tedavi genellikle şu şekilde uygulanır: Temiz ve kuru cilde, krem veya losyon boyundan aşağıya doğru (yüz ve saç derisi hariç) tüm vücuda, parmak araları, tırnak altları, genital bölge dahil olmak üzere titizlikle sürülür. İlaç, vücutta doktorun önerdiği süre boyunca, genellikle 8 ila 14 saat (çoğunlukla bir gece) bekletilir ve ardından duş alınarak vücuttan arındırılır. Bu işlem genellikle bir hafta sonra tekrarlanır. İlaç tedavisiyle birlikte eş zamanlı olarak kapsamlı bir ev temizliği yapılmalıdır. Hastanın son 3 gün içinde kullandığı tüm giysiler, nevresim takımları, yastık kılıfları ve havlular en az 50-60°C sıcaklıktaki suda yıkanmalı ve mümkünse sıcak kurutucuda kurutulmalıdır. Yıkanamayan eşyalar (ayakkabılar, kabanlar, bazı yastıklar) büyük bir çöp poşetine konularak ağzı sıkıca kapatılmalı ve en az 72 saat (3 gün) ila bir hafta arası bekletilmelidir. Parazitler bu sürede beslenemedikleri için ölecektir. Halılar, koltuklar ve yataklar da elektrik süpürgesi ile güçlü bir şekilde vakumlanmalıdır.