Türkiye’de ve dünyada çocukluk döneminde en sık görülen öğrenme güçlüklerinden biri olan disleksi, erken tanı ve doğru eğitim yöntemleriyle kontrol altına alınabilmektedir.
DİSLEKSİ NEDİR?
Disleksi, beynin dili işleme biçiminde ortaya çıkan farklılıklardan kaynaklanan, okuma, yazma ve heceleme güçlüğü olarak tanımlanır. Zeka veya duyusal bir problemden kaynaklanmaz. Genellikle çocukluk çağında fark edilir ve yaşam boyu sürebilir. Gelişimsel disleksi olarak da adlandırılan bu durum, beynin dili işleyen bölgelerindeki farklılıklarla ilişkilidir.
Disleksi tanısı alan bireyler genellikle okul hayatında başarılı ve zeki çocuklardır. Genetik faktörler disleksinin ortaya çıkmasında önemli rol oynar. Her ne kadar kesin bir tedavisi olmasa da özel eğitim, yönlendirme ve disleksi testleriyle bu güçlüğün etkileri azaltılabilir.
DİSLEKSİ (ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ) NEDEN OLUR?
Disleksinin temelinde, beynin kelimeleri oluşturan sesleri (fonemleri) tanıma ve bunları harflerle ilişkilendirme sürecindeki nörobiyolojik farklılıklar bulunur. Bu durum, bireyin okuma ve yazma becerilerini etkiler.
Ailede disleksi öyküsü, gebelik döneminde alkol veya sigara kullanımı, enfeksiyonlara maruz kalma gibi çevresel etkenler disleksi riskini artırabilir. Beyin görüntüleme çalışmaları, dislektik bireylerde dil işleme bölgelerinde farklı aktivite örüntüleri olduğunu göstermektedir.
Disleksi sadece genetik nedenlerle değil, çevresel ve bilişsel faktörlerin birleşimiyle de ortaya çıkar. Bu nedenle her bireyde belirtiler farklılık gösterebilir.
DİSLEKSİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Disleksi genellikle çocukluk çağında fark edilir. Okuma öğrenme sürecinde akranlara göre yaşanan gecikmeler ve okuma-yazma hataları en belirgin belirtilerdir.
Disleksi belirtileri arasında şunlar yer alır:
-
Okuma ve hecelemede güçlük
-
Geç konuşma
-
Okuma hızında yavaşlık
-
Olayların sırasını hatırlamada zorluk
-
Kelimeleri karıştırma veya yanlış telaffuz etme
-
“d” ile “b” veya “p” ile “q” harflerini karıştırma
-
Yabancı dil öğrenmede zorlanma
-
Okuma gerektiren aktivitelerden kaçınma
Bu belirtilerden birkaçı görüldüğünde disleksi testiyle uzman değerlendirmesi yapılması gerekir.
DİSLEKSİ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Disleksi farklı türlerde görülebilir ve her bir tür farklı nedenlere dayanır.
-
Birincil tip disleksi: Kalıtsal özellik taşır, yaşam boyu sürer.
-
İkincil (gelişimsel) disleksi: Beyin gelişiminin erken dönemlerinde ortaya çıkar, zamanla azalabilir.
-
Travma tipi disleksi: Beyinde okuma-yazma merkezinin fiziksel hasar görmesi sonucu gelişir.
-
Fonolojik disleksi: Kelimeleri oluşturan sesleri tanımada zorluk yaşanır.
-
Yüzey disleksi: Kelimeleri bütün olarak tanıyamama, her kelimeyi tek tek çözümleme güçlüğüyle seyreder.
-
Görsel disleksi: Beynin görsel bilgiyi işleme sürecinde yaşanan zorluklarla ilgilidir.
DİSLEKSİ (ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ) OLAN ÇOCUĞUN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Disleksili çocuklar genellikle görsel zekâya sahip, yaratıcı ve problem çözmede başarılı bireylerdir. Ancak okuma, yazma ve heceleme konularında akranlarına göre daha fazla zorlanırlar.
Bu çocuklar çoğu zaman özgüven eksikliği yaşar, okuma ve yazma konusunda isteksiz olabilirler. Bununla birlikte, sanat, spor, mühendislik ve tasarım gibi alanlarda üstün başarı gösterebilirler. Erken teşhis ve uygun eğitim, çocukların güçlü yönlerini ortaya çıkararak akademik başarılarını artırabilir.
DİSLEKSİ NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Disleksi herhangi bir laboratuvar testiyle belirlenemez. Teşhis sürecinde bireyin okuma, dil ve bilişsel becerileri çeşitli standart testlerle değerlendirilir.
Testlerde kod çözme, kelime tanıma, akıcı okuma, yazma ve dil becerileri ölçülür. Uzmanlar ayrıca bireyin zihinsel durumunu ve psikolojik faktörleri de göz önünde bulundurur.
DİSLEKSİ TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
Disleksi için kesin bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Tedavi, eğitimsel destek ve terapi yöntemleriyle yapılır.
Bu süreçte konuşma ve dil terapisi, özel eğitim desteği, fonemik farkındalık çalışmaları ve çoklu duyusal terapi yöntemleri uygulanır. Erken teşhis edilen çocuklarda bu eğitimler, okuma ve yazma becerilerinin gelişmesine önemli katkı sağlar.
ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ (DİSLEKSİ) TESTİ NEDİR?
Disleksi testi, bireyin dil, okuma ve bilişsel becerilerini ölçen kapsamlı bir değerlendirme sürecidir. Psikologlar, özel eğitim uzmanları veya dil terapistleri tarafından uygulanır.
Bu testler arasında fonolojik farkındalık, sözel beceri, dikkat, hafıza ve işlem hızı değerlendirmeleri bulunur. Test sonuçları, bireye özel bir eğitim planı hazırlanmasında yol gösterici olur.
DİSLEKSİ BİR ÇOCUKTA AİLELERİN DİKKAT ETMESİ GEREKENLER NELERDİR?
Ailelerin disleksi konusunda bilinçli olması, çocuğun gelişimi için büyük önem taşır.
-
Erken belirtileri fark etmek
-
Sabırlı ve anlayışlı davranmak
-
Uzman desteği almak
-
Evde okuma ve yazmayı teşvik edici ortam hazırlamak
-
Çocuğun güçlü yönlerine odaklanmak
Bu yaklaşımlar, disleksiyle yaşayan çocukların özgüvenini korumalarına ve başarıya ulaşmalarına yardımcı olur.