Eski dönem ölçü birimleri Osmanlı kültürünü ve günlük yaşamı anlamak için önemli ipuçları sunar. Bu ölçü birimlerinden biri olan endaze özellikle kumaş ve uzunluk ölçümlerinde sıkça kullanılmıştır. Günümüzde artık kullanılmayan endaze hem günlük dildeki deyimlerde hem de tarih kitaplarında karşımıza çıkar. Peki endaze nedir, kökeni ne, nasıl kullanılmış ve özellikleri nelerdir? Bu yazımızda endaze ölçü birimi ile ilgili tüm detayları bulabilir, tarihsel bağlamını ve modern anlamını öğrenebilirsiniz.
ENDAZE NEDİR, TDK ANLAMI VE KÖKENİ
Endaze nedir? sorusunun yanıtı öncelikle TDK sözlüğüne ve tarihsel kayıtlara bakılarak verilebilir. Türk Dil Kurumu’na göre endaze, Osmanlı döneminde 65 santimetreye eşit bir uzunluk ölçü birimi olarak tanımlanır. Özellikle kumaş ölçümü ve inşaat işlerinde kullanılmıştır.
Kelimenin kökenine baktığımızda ise endaze Farsça “andāze” kelimesinden gelmektedir. Andāze “ölçü, boyut” anlamına gelir ve Arapça ile Orta Farsça üzerinden Türkçeye geçmiştir. Bu nedenle endaze hem Osmanlı kültüründe hem de dilimizde tarihi bir öneme sahiptir.
ENDAZE KULLANIM ALANLARI
Endaze kullanım alanları Osmanlı toplumunda oldukça çeşitlidir. En yaygın kullanım alanları şunlardı:
Kumaş Ölçümleri: Osmanlı’da kumaş satışı ve üretiminde endaze, temel uzunluk birimiydi. Bir endaze ölçüsüne göre kumaş kesilir ve satılırdı.
Mimari ve İnşaat: Binaların, sarayların ve diğer yapılarının ölçümünde endaze sıkça kullanılırdı. Ölçü birimi, yapım sırasında standartlaşmayı sağlardı.
Günlük Yaşam ve Ticaret: Pazar yerlerinde ve dükkanlarda, özellikle uzun ürünlerin boyunu belirtmek için endaze ölçüleri referans alınırdı.
Bu kullanım alanları endazenin hem günlük yaşamda hem de ticarette ne kadar yaygın olduğunu gösterir.
ENDAZE ÖZELLİKLERİ
Endaze özelliklerini ele aldığımızda bu ölçü birimini diğer birimlerden ayıran detayları içerir:
Bir endaze yaklaşık 65 santimetre uzunluğundadır.
Kumaş ölçümünde temel birim olarak kullanılmıştır; bazı durumlarda endaze alt birimlere de bölünürdü.
Endazenin yarısı, çeyreği veya üçte biri gibi alt ölçüleri bulunurdu; bunlara “rubu endaze” veya “girah” adı verilirdi.
Ölçü birimi özellikle Osmanlı saraylarında ve büyük ticaret merkezlerinde standart hale getirilmiştir.
Endaze günlük yaşamda kolay hesaplama yapmayı sağlayan bir ölçü birimiydi ve kullanım kolaylığı açısından önem taşırdı.
ENDAZE İLE İLGİLİ DEYİMLER VE ATASÖZLERİ
Dilimizde bazı deyimler tarihsel ölçü birimlerinden beslenir. Endaze ile ilgili deyimler de bunlardan biridir:
Endazeyi kaçırmak: Bir işte ölçüyü, sınırı aşmak anlamına gelir.
Endazeyi şaşırmak: Beklenen ölçü veya standarttan sapmak, hatalı değerlendirme yapmak anlamında kullanılır.
Bu kullanımlarda endazenin sadece ölçü birimi olarak değil günlük dilde metaforik anlamda da yer aldığını görüyoruz.
OSMANLI DÖNEMİNDE ENDAZE KULLANIMI
Osmanlı döneminde endaze kullanımı, özellikle tekstil ve ticaret alanında yoğunlaşmıştır. Osmanlı kumaş üretiminde standart bir ölçü birimi olarak endaze hem satıcı hem de alıcı için güvenilir bir referans sunuyordu.
Saray tekstili üretiminde endaze, kumaşların uzunluklarını belirlemede kullanılırdı.
Topkapı Sarayı arşivlerinde, endaze ölçüleriyle kesilen kumaşlara dair belgeler bulunmuştur.
Aynı zamanda resmi belgelerde ve ticari sözleşmelerde endaze birimi yer alırdı.
Bu sayede hem ticari işlemler hem de günlük yaşam düzenli ve ölçülü bir biçimde yürütülüyordu.
ENDAZE ÖLÇÜ BİRİMİ NE ZAMAN KULLANILDI?
Endaze ölçü birimi Osmanlı döneminde yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak 1 Nisan 1931’de kabul edilen kanun ile Türkiye’de metrik sisteme geçilmiş ve endaze gibi eski ölçü birimleri resmî olarak kaldırılmıştır.
Bu tarihten sonra endaze günlük yaşamda kullanılmaz hale gelmiş yalnızca tarihi metinlerde, deyimlerde ve kültürel referanslarda yer almıştır.
ENDAZE YERİNE HANGİ ÖLÇÜ BİRİMİ KULLANILDI?
Endazenin kaldırılmasının ardından yerine metre sistemi gelmiştir.
1 endaze ≈ 65 cm olarak kabul edilir. Kısa hesaplamalarda 0,65 metre olarak da ifade edilir. Metrik sisteme geçiş, ölçümlerde ulusal ve uluslararası standartları sağlamış, ticaret ve inşaat alanında kolaylık yaratmıştır.
ENDAZE NE KADAR VE KAÇ CM?
Belki de en çok merak edilen soru: Endaze ne kadar, kaç cm?
Endaze, yaklaşık 65 santimetre uzunluğundadır. Bazı kaynaklarda 64–66 cm arası olarak da geçmektedir. Kumaş veya uzun ürünlerin ölçülmesinde bu standart uzunluk referans alınır. Bu ölçü günümüzde eski belgeleri ve Osmanlı dönemi metinlerini anlamak için önem taşır.
Endaze Osmanlı döneminin günlük yaşamını, ticaretini ve kültürünü anlamak için önemli bir ölçü birimidir. Farsça kökenli kelime hem kumaş ölçümlerinde hem de mimari ve ticari işlemlerde kullanılmıştır. Günümüzde artık kullanılmayan endaze, deyimlerde ve tarih kitaplarında yer alarak kültürel mirasın bir parçası olmayı sürdürür.
Endaze nedir? sorusunun yanıtı yalnızca bir ölçü birimi tanımı değildir Osmanlı kültürünü ve dilini anlamak için bir pencere açar. Bu nedenle tarih ve kültür meraklıları için endaze hem pratik hem de bilgi açısından değerli bir konudur.
