Günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız durumlara zamanla alışmak, artık onları eskisi kadar fark etmemek psikolojide kanıksama olarak adlandırılır. Trafik gürültüsünden sürekli tekrarlayan haberlere, iş stresinden rutin alışkanlıklara kadar birçok olay başlangıçta dikkat çekerken zamanla sıradanlaşır. Peki kanıksama nedir, TDK anlamı neye karşılık gelir ve hayatımızda nasıl örneklerle karşımıza çıkar? Bu yazımızda kanıksamanın ne olduğunu, psikolojik etkilerini ve örnek cümlelerle kullanımını detaylı şekilde ele alıyoruz.
KANIKSAMA NEDİR?
Kanıksama psikolojide bir durum veya olaya karşı duyulan tepkilerin zamanla azalması, alışılması ve artık eskisi kadar dikkat çekmemesi anlamına gelir. İnsan zihni, sürekli karşılaştığı uyaranlara karşı bir adaptasyon mekanizması geliştirir; bu süreç kanıksama olarak adlandırılır. Örneğin yoğun trafik, gürültü veya sürekli tekrar eden olaylar, başlangıçta rahatsız edici veya dikkat çekici olsa da zamanla sıradan hale gelir ve kişi bu duruma tepki vermez.
Kanıksama günlük hayatın birçok alanında karşımıza çıkar. Bu nedenle hem psikolojik hem de sosyal bir olgu olarak incelenir. Psikolojide kanıksama, duyusal adaptasyonla ilişkilidir ve bireyin çevresel uyaranlara karşı duyarlılığının azalmasını ifade eder.
KANIKSAMA TDK SÖZLÜK ANLAMI NEDİR?
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre “kanıksamak” kelimesinin iki anlamı vardır.
Sözlük Anlamı: Sık tekrar eden veya rutin hâle gelmiş olaylara alışmak. Bu durum başlangıçta kişiyi etkileyen bir olayın zamanla sıradanlaşması anlamına gelir. Örneğin normal şartlarda birinin üzülmesine veya öfkelenmesine yol açacak bir durum, kanıksandığında artık kişiyi etkilemez. Kişi, kanıksadığı olaylar veya durumlar karşısında duygusal olarak nötr kalır. Mesela bir doktor, mesleği gereği sık sık ölümlerle karşılaşır; bu durum onun ölümlere karşı duyarsızlaşmasına yani ölümü kanıksamış olmasına yol açar.
Yan Anlamı: Bezmek, usanç duymak veya bir şeyden yılmak.
Not: Günlük dilde sıkça kullanılan “yaka silmek” deyimi de kanıksamak ile aynı anlamda kullanılır.
KANIKSAMA ÖRNEKLERİ
Kanıksama örnekleri hayatın hemen her alanında gözlemlenebilir. İşte bazı somut örnekler:
Gürültüye Alışmak: Şehirde yaşayan bir kişi ilk başta rahatsız edici gelen trafik gürültüsüne zamanla alışır ve artık fark etmez.
Yoğun İş Stresi: Yeni bir işte sürekli karşılaşılan zorluklar başlangıçta stresli görünse de zamanla normal hale gelir.
Medya ve Haberler: Olumsuz haberler sürekli tekrarlandığında bireyler üzerinde artık şok etkisi yaratmaz; bu bir kanıksama örneğidir.
Sosyal Etkinlikler: Sürekli aynı tip kutlamalara veya etkinliklere katılan kişiler başta heyecan verici gelen durumlara alışır.
Kanıksama süreci hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratabilir; bazen kişi kendini korurken, bazen de farkında olmadan çevresel sorunlara duyarsız hale gelebilir.
KANIKSAMA CÜMLELERİ NELERDİR? ÖRNEKLERLE AÇIKLAMA
Kanıksama kelimesini cümle içinde kullanmak, anlamını daha iyi kavramak için önemlidir. İşte örnek cümleler:
“Şehrin gürültüsüne artık kanıksamıştı, hiç rahatsız olmuyordu.”
“Yoğun iş temposuna kanıksamak zaman almıştı, başlangıçta çok zor geliyordu.”
“Televizyondaki olumsuz haberlere kanıksama, toplumda duyarsızlık yaratabiliyor.”
“Her gün aynı yoldan geçmek, sabah trafiğine kanıksamasına neden olmuştu.”
KANIKSAMA DUYGUSU NEDİR?
Kanıksama duygusu bir olay, durum veya kişi karşısında ilk başta yoğun hisler yaşanırken zamanla bu duyguların azalması anlamına gelir. İnsan beyninin bir uyaranı sürekli işleyip artık önemsiz hale getirmesiyle ortaya çıkar.
Örneğin yeni taşındığınız bir evde ilk günlerde her ses dikkatinizi çeker; zamanla bu seslere karşı kanıksama duygusu gelişir ve artık rahatsızlık vermez. Kanıksama duygusu, aynı zamanda ilişkilerde veya iş hayatında da kendini gösterir.
KANIKSAMA VE YADSIMA NEDİR?
Kanıksama ile yadsıma kavramları bazen karıştırılır. Yadsıma kişinin gerçekle yüzleşmek istememesi ve bir durumu reddetmesi anlamına gelir. Kanıksama ise bir duruma alışmak, onu doğal karşılamak ve tepki vermemek anlamındadır.
Örnekle açıklarsak:
Yadsıma: “Bu iş yerinde stres normal değil, ben hiçbir zaman buna katlanmam” demek.
Kanıksama: “Artık iş yerindeki stres bana normal geliyor ve eskisi kadar rahatsız etmiyor” demek.
Yani kanıksama duygusal ve davranışsal adaptasyonu ifade ederken; yadsıma bilinçli bir reddetme tepkisidir.
KANIKSAMA CÜMLESİ NEDİR?
Kanıksama cümlesi bir olayın veya durumun artık sıradanlaştığını, alışıldığını ifade eden cümlelerdir. Yukarıda verdiğimiz örnekler kanıksama cümlelerinin en temel örneklerindendir.
Kanıksama günlük yaşamda sıkça rastlanan bir psikolojik ve sosyal olgudur. TDK anlamıyla “bir duruma alışma ve tepki vermeme” şeklinde tanımlanır. Kanıksama örnekleri cümlelerde kullanımı ve duygusal etkileri, bu kavramın hayatımızdaki yerini daha net gösterir.
Kanıksama olumlu anlamda kişiyi korurken olumsuz anlamda çevresel sorunlara karşı duyarsız hale getirebilir. Bu nedenle kanıksama sürecini anlamak ve farkında olmak hem kişisel farkındalık hem de psikolojik sağlık açısından önemlidir.