Kolesterol, karaciğer tarafından üretilen ve hormon üretimi, hücre yenilenmesi ve sindirim gibi birçok temel işlevde rol oynayan mumsu yapıda bir yağ türüdür. Vücut bu maddeye ihtiyaç duyar; ancak kanda kolesterolün fazla olması kalp-damar hastalıkları riskini artırır. Bu nedenle kolesterolün dengede tutulması, sağlıklı yaşam için büyük önem taşır.
KOLESTEROL NEDİR VE NE İŞE YARAR?
Kolesterol, hormon üretimi, D vitamini sentezi ve hücre zarlarının oluşumu için gereklidir. Günlük yaklaşık 1 gramlık kolesterol ihtiyacının yüzde 70’i karaciğer tarafından üretilir. Geri kalanı ise yumurta, et, süt ve peynir gibi hayvansal gıdalardan alınır.
Kolesterol, aynı zamanda testosteron, östrojen ve kortizol gibi hormonların üretiminde görev alır. Hücre duvarlarının sağlamlığını korur ve sindirimde kullanılan safra asitlerinin oluşumuna katkı sağlar.
KOLESTEROL BELİRTİLERİ NELERDİR?
Yüksek kolesterol genellikle sessiz ilerlese de, vücutta bazı belirtilerle kendini gösterebilir. Uzmanlara göre, bu belirtiler arasında şunlar yer alır:
-
Göz çevresinde sarı yağ birikintileri (ksantelazma)
-
Göğüs ağrısı (anjina)
-
Bacaklarda uyuşma, karıncalanma ve ağrı
-
Yüksek tansiyon ve nefes darlığı
-
Yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi ve cilt solgunluğu
-
Yaraların geç iyileşmesi ve mide bulantısı
Bu belirtiler, damar tıkanıklığına veya kan akışının azalmasına bağlı olarak ortaya çıkar.
KOLESTEROL ÇEŞİTLERİ
Kolesterol kanda lipoproteinler aracılığıyla taşınır ve iki ana tipe ayrılır:
-
LDL (kötü kolesterol): Damar duvarlarında birikerek damar sertliğine neden olur.
-
HDL (iyi kolesterol): Fazla kolesterolü karaciğere taşır ve vücuttan atılmasını sağlar.
LDL’nin yüksek, HDL’nin düşük olması kalp krizi ve felç riskini artırır.
KOLESTEROL NEDEN YÜKSELİR?
Kolesterol seviyesi, genetik faktörlerin yanı sıra yaşam tarzıyla da doğrudan ilişkilidir. Uzmanlara göre, kolesterolün yükselmesine neden olan başlıca etkenler şunlardır:
-
Doymuş yağ ve hayvansal gıda tüketimi
-
Hareketsiz yaşam tarzı ve obezite
-
Tiroid, karaciğer veya böbrek hastalıkları
-
Sigara ve alkol kullanımı
-
Ailede yüksek kolesterol öyküsü
KOLESTEROL DEĞERLERİ KAÇ OLMALI?
Kandaki kolesterol değerleri şu aralıklarda olmalıdır:
-
Toplam kolesterol: 200 mg/dL’nin altında
-
LDL (kötü kolesterol): 130 mg/dL’nin altında
-
HDL (iyi kolesterol): 35 mg/dL’nin üzerinde
Her 10 mg/dL’lik LDL artışı, kalp krizi riskini yüzde 20 artırırken, HDL’deki her 1 mg/dL artış riski yüzde 2 azaltır.
KOLESTEROL NASIL DÜŞÜRÜLÜR?
Kolesterolün dengede tutulması için yaşam tarzı değişiklikleri büyük önem taşır. Uzmanlara göre, kolesterolü düşürmenin en etkili yolları şunlardır:
1. Egzersiz yapmak
Düzenli fiziksel aktivite HDL’yi yükseltirken LDL’yi düşürür. Haftada en az 5 gün, 30 dakikalık yürüyüş veya egzersiz önerilir.
2. Sağlıklı beslenmek
Kırmızı et, işlenmiş gıdalar ve trans yağlardan uzak durulmalı; zeytinyağı, fındık, ayçiçeği yağı ve balık gibi sağlıklı yağlar tercih edilmelidir.
3. Kilo vermek
Fazla kilo, LDL ve trigliserid seviyelerini artırır. Kilo kontrolü, kalp-damar sağlığını korumada kritik rol oynar.
4. Sigara ve alkolü sınırlamak
Sigara HDL’yi düşürürken, alkol karaciğer yağlanmasına ve kolesterol dengesizliğine yol açar.
5. Gerekirse ilaç tedavisi
Yaşam tarzı değişikliklerine rağmen yüksek kolesterol devam ediyorsa, doktor kontrolünde ilaç tedavisi uygulanabilir.
Uzmanlar, 20 yaşından itibaren her beş yılda bir kolesterol testi yaptırılmasını, kalp hastalığı riski taşıyan kişilerin ise yıllık kontrollerini aksatmamasını tavsiye ediyor.
Dengeli beslenme, düzenli hareket ve stres yönetimiyle kolesterol seviyesi kontrol altına alınabilir; böylece kalp ve damar hastalıklarına karşı etkin bir koruma sağlanabilir.
