Renk körlüğü (renk görme bozukluğu), retinadaki koni hücrelerinin bir kısmının yokluğu ya da hatalı çalışması nedeniyle bazı renk tonlarını ayırt etmede güçlükle seyreden bir durumdur. En yaygın tip “kırmızı-yeşil” eksikliğidir; daha nadir olarak “mavi-sarı” eksikliği ve tüm renklerin silikleştiği tam renk körlüğü (akromatopsi) görülür. Renk körlüğü çoğunlukla kalıtsaldır; bazı göz hastalıkları, ilaçlar ya da sinir sistemi sorunları nedeniyle sonradan da gelişebilir.
RENK KÖRLÜĞÜ NEDİR?
Renk körlüğü, renkleri hiç görememekten çok, belirli renkleri birbirinden ayırt etmede zorluk yaşanmasıdır. Kırmızı-yeşil eksikliğinde kırmızı ve yeşil tonları; mavi-sarı eksikliğinde mavi ve sarı tonları sık karışır. Tam renk körlüğünde (akromatopsi) renk algısı belirgin azalır ve ışığa hassasiyet eşlik edebilir.
RENK KÖRLÜĞÜ TEDAVİSİ VAR MIDIR?
Doğuştan (kalıtsal) renk körlüğünü tamamen düzelten kanıtlanmış bir tedavi yoktur. Ancak, altta yatan bir göz hastalığına ya da ilaca bağlı gelişen durumlarda nedenin tedavisi renk algısını iyileştirebilir. Filtreli gözlük veya lensler bazı kişilerde kontrast algısını artırabilir; etkisi kişiden kişiye değişir. Gen tedavisi alanında özellikle akromatopsi için klinik araştırmalar sürmektedir.
RENK KÖRLÜĞÜ TESTİ NEDİR?
En yaygın tarama yöntemi, renkli noktalardan oluşan ve içindeki sayı/şekli okumayı gerektiren “İshihara” plak testidir. Daha ayrıntılı değerlendirme için HRR (Hardy–Rand–Rittler), Farnsworth D-15 ve anomaloskop gibi testler kullanılır.
RENK KÖRLÜĞÜ NASIL GEÇER?
Kalıtsal renk körlüğü “geçmez”; zamanla düzelmez. Sonradan gelişen renk görme bozukluğunda ise neden (hastalık, ilaç vb.) ortadan kaldırılabilirse renk algısı düzelebilir.
RENK KÖRLERİ RENKLERİ NASIL GÖRÜYOR?
Kırmızı-yeşil eksikliğinde kırmızı ve yeşilin belirli tonları birbirine yaklaşır; bazı kırmızılar daha koyu algılanabilir (protan tipleri). Mavi-sarı eksikliğinde mavi ile yeşil, sarı ile kırmızı/pembe ayrımı zorlaşır ve renkler soluk görünebilir.
RENK KÖRLERİ HANGİ RENKLERİ GÖREMEZ?
Tamamen “görememe” yerine, belirli renk çiftleri karışır. Kırmızı-yeşil (protan/deutan) tiplerinde kırmızı-yeşil spektrumu, mavi-sarı (tritan) tiplerinde mavi-yeşil ve sarı-kırmızı ayrımı güçtür. Akromatopsi çok nadirdir ve renk algısı genel olarak belirgin düşüktür.
DOĞUŞTAN RENK KÖRÜ NEDİR?
Kalıtsal renk görme bozukluğu çoğunlukla X kromozomu üzerindeki OPN1LW/OPN1MW gen kümeleriyle ilişkilidir. Bu nedenle erkeklerde daha sık, kadınlarda daha nadir görülür. Avrupa kökenli toplumlarda kırmızı-yeşil eksikliği erkeklerin yaklaşık %8’inde, kadınların ise %0,4–0,5’inde saptanır.
RENK KÖRLÜĞÜ NELERE ENGEL OLUR?
Günlük yaşamda çoğu kişi uyum sağlar; ancak bazı eğitim programları ve mesleklerde renk görme yeterliliği şartı aranır (ör. pilotaj, denizcilik, silah taşımaya yönelik görevler vb.). Sağlık kurulu süreçlerinde mevzuat çoğunlukla “İshihara ile renk körlüğü olmaması/diskromatopsi bulunmaması” ifadesine dayanır.
RENK KÖRLÜĞÜ KAÇ YAŞINDA ANLAŞILABİLİR?
Çocuklarda 3–5 yaş döneminde görme taramaları önerilir; renk görmesi 4 yaş civarında güvenilir biçimde test edilebilir. Sayıları okuyamayanlara şekil izletme gibi uyarlamalar yapılabilir
RENK KÖRLÜĞÜNÜN TIPTAKİ ADI NEDİR?
Tıpta genel karşılığı “diskromatopsi/renk görme bozukluğu”dur. Halk arasında “daltonizm” olarak da bilinir.
RENK KÖRÜ OLANLAR EHLİYET ALABİLİR Mİ?
Türkiye’de “Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları” yönetmeliğine göre renk körlüğü, herhangi bir koşul aranmadan sürücü belgesi almaya engel değildir. Yönetmeliğin güncel metni Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı sayfalarında yayımlanmaktadır.
KAÇ ÇEŞİT RENK KÖRLÜĞÜ VAR?
Başlıca üç grupta toplanır: 1) Kırmızı-yeşil eksikliği (protan/deutan; en yaygın), 2) Mavi-sarı eksikliği (tritan; nadir), 3) Tam renk körlüğü/monokromasi (akromatopsi; çok nadir). Şiddet, “-anopi” (koni yokluğu) ve “-anomal i” (koni işlev bozukluğu) olarak değişebilir.
RENK KÖRÜ OLAN KİŞİ ASKER OLABİLİR Mİ?
Askeri okullara/mesleğe giriş ve sınıflandırmalarda diskromatopsi çoğu branş için elenme nedenidir; ilgili yönetmeliklerde renk görme kusuru bulunan öğrencilerin birçok sınıf ve ihtisasa ayrılamayacağı açıkça düzenlenmiştir. Yükümlü er/erbaşlar açısından nihai karar, sağlık kurullarının hastalık-arızalar listesinde yer alan dilimlere göre verilir; ağır tablolar (ör. akromatopsi) genellikle “askerliğe elverişli değildir” kapsamındadır.
Bu haberde geçen tüm bilgiler bilgilendirme amaçlıdır. Lütfen tanı ve tedavi için hekimlere başvurunuz.
