Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten proteini karşısında vücudun aşırı bir bağışıklık tepkisi vermesiyle ortaya çıkar. Bu tepki ince bağırsak yüzeyine zarar verir ve besinlerin emilimini bozarak ciddi sağlık sorunlarına yol açar. Hastalık genetik geçiş gösterir ve belirtileri çocuklukta başlayabileceği gibi yetişkinlikte de ortaya çıkabilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
Gluten tüketen çölyak hastalarında sindirim ve sindirim dışı belirtiler gözlemlenir.
-
Sindirim sistemi belirtileri: Kronik ishal veya kabızlık, şişkinlik, karın ağrısı, bulantı ve kusma, kilo kaybı.
-
Diğer belirtiler: Demir eksikliği anemisi, osteoporoz, eklem ağrıları, sinir sistemi rahatsızlıkları (ellerde-ayaklarda karıncalanma), ciltte kaşıntılı döküntüler, depresyon, migren ve kadınlarda kısırlık ya da tekrarlayan düşükler.
Bu belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Yetişkin hastaların yaklaşık üçte biri ishal şikâyetiyle başvururken, bazı hastalar yalnızca kansızlık veya yorgunluk gibi tek bir belirtiyle de doktora başvurabilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ NEDENLERİ
Hastalığın temel nedeni, glutenin bağırsak mukozasına zarar vererek villus adı verilen emici yapıların bozulmasına yol açmasıdır. Genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür; çölyak hastalarının birinci derece akrabalarında görülme olasılığı yaklaşık %10’dur. Ayrıca ameliyat, doğum, enfeksiyon ya da yoğun stres gibi durumlar hastalığın ortaya çıkmasına veya tetiklenmesine sebep olabilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ TÜRLERİ
-
Tipik (klasik) çölyak: En yaygın türdür ve çocukluk döneminde başlar. Kusma, ishal, iştahsızlık, halsizlik gibi belirtiler öne çıkar.
-
Potansiyel çölyak: Belirti göstermese bile antikor testleri pozitif olan kişiler bu gruptadır. Düzenli doktor kontrolü önerilir.
-
Non-çölyak gluten hassasiyeti: Çölyak testleri negatif olmasına rağmen gluten tüketince rahatsızlık hisseden kişilerde görülür.
TANISI NASIL KONULUR?
Çölyak şüphesi olan hastalarda kan testleriyle antigliadin, endomisyum ve transglutaminaz antikorları ölçülür. Pozitif çıkması durumunda ince bağırsak biyopsisi yapılarak kesin tanı konur. Bu aşamada glutensiz diyete başlanmadan önce testlerin yapılması tanı için kritik önem taşır.
TEDAVİ VE GLUTENSİZ DİYETİN ÖNEMİ
Çölyak hastalığında tek etkin tedavi yöntemi, ömür boyu glutensiz diyet uygulamaktır. Gluten içeren gıdalardan tamamen uzak durmak gerekir. Az miktarda bile gluten, bağırsak hasarını yeniden başlatabilir. Glutensiz diyete başlandıktan sonra birkaç hafta içinde semptomlarda belirgin düzelme görülür, 1-2 yıl içinde bağırsak dokusu tamamen iyileşir.
GLUTEN İÇEREN VE İÇERMEYEN BESİNLER
-
Gluten içeren besinler: Ekmek, makarna, simit, bulgur, kuskus, irmik, malt içeren ürünler, bazı hazır soslar ve işlenmiş et ürünleri.
-
Gluten içermeyen besinler: Sebze, meyve, pirinç, mısır, patates, bakliyat, katkısız et, balık, tavuk, yumurta, süt ve süt ürünleri.
Çapraz bulaşmayı önlemek için yemek hazırlama sırasında kullanılan mutfak gereçleri ayrılmalı, etiketli gıdalar dikkatle okunmalıdır.
GÜNLÜK GLUTENSİZ DİYET ÖNERİSİ
Kahvaltıda glutensiz ekmek, yumurta, peynir ve zeytin tüketilebilir. Öğlen ve akşam yemeklerinde ızgara et, tavuk veya balık; yanında bol yeşillikli salata ve glutensiz ekmek tercih edilebilir. Ara öğünlerde meyve, yoğurt ve kuruyemişlerle beslenme desteklenebilir.
ÇÖLYAK VE UZUN VADELİ SAĞLIK
Tedavi edilmediğinde çölyak hastalığı kansızlık, vitamin-mineral eksiklikleri, kemik erimesi ve bağırsak hasarı gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Erken tanı ve düzenli takip, yaşam kalitesini artırır ve komplikasyon riskini azaltır.
