15 Aralık Dünya Türk Dili Ailesi Günü, Türkçenin bir hafızayı, kimliği ve ortak kader bilincini taşıyan bir medeniyet dili olduğunu hatırlatan anlamlı bir gündür. Türk dili, Orta Asya’da şekillenmiş, tarih boyunca göçler ve devletleşme süreçleriyle birlikte geniş coğrafyalara yayılmıştır. Bilinen en eski yazılı kaynaklar olan Orhun Kitabeleri, Türkçenin 8. yüzyılda dahi gelişmiş bir devlet dili olduğunu ortaya koymaktadır. Bu metinler, yalnızca dilin değil, millet bilincinin, törenin ve siyasi aklın da yazıya dökülmüş hâlidir. Türk dili zamanla farklı lehçe ve kollara ayrılmış olsa da öz yapısını koruyarak bugüne ulaşmıştır.
TÜRKÇE HANGİ DİL AİLESİNE MENSUPTUR?
Türkçe, Ural–Altay dil teorisi çerçevesinde Altay dil ailesi içinde değerlendirilmiştir. Geleneksel dil sınıflandırmasına göre Türkçe; Türk dilleri grubuna, Altay dil ailesine mensuptur. Bu yaklaşımda Türkçe; Moğolca ve Tunguzca ile birlikte aynı kökenden gelen diller arasında sayılmıştır. Bu dillerin eklemeli yapı göstermesi, sözcük köklerinin değişmemesi ve ses uyumu gibi ortak özellikler taşıması bu görüşün temel dayanaklarıdır. Türkçe, kendi içinde Oğuz, Kıpçak, Karluk ve Sibirya gibi kollara ayrılan geniş ve müstakil bir dil ailesinin merkezinde yer alır.
ORHUN KİTABELERİNDEN BUGÜNE TÜRKÇE NASIL DEĞİŞTİ?
Orhun Türkçesi ile günümüz Türkçesi arasında bin yılı aşkın bir zaman farkı bulunmasına rağmen, dilin temel yapısında dikkat çekici bir süreklilik vardır. Kelime hazinesi genişlemiş, farklı kültürlerle temas sonucu yeni sözcükler dile girmiştir. Alfabe değişimleri yaşanmış, ses yapısında bölgesel farklılıklar oluşmuştur. Buna karşın eklemeli yapı, cümle dizilimi ve anlatım mantığı büyük ölçüde korunmuştur. Bu durum, Türkçenin güçlü ve dirençli bir dil olduğunu göstermektedir.
TÜRK DİLİ ALFABESİ KAÇ HARFTEN OLUŞUYOR?
Yeni kabul edilen Ortak Türk Dili Alfabesi (Türk Dili Ailesi Alfabesi), Türk Devletleri Teşkilatı çatısı altında yürütülen çalışmalar sonucunda şekillendirilmiş ve Latin temelli 34 harften oluşmaktadır. Amaç, Türk dünyasında konuşulan lehçeler arasında yazı birliğini mümkün olduğunca artırmaktır. Bu alfabe; Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Türkmençe ve diğer Türk lehçelerinde bulunan sesleri karşılayabilecek şekilde tasarlanmıştır. Özellikle Ä, Ñ ve Q gibi harfler, bazı lehçelerdeki özgün sesleri ortak bir sistem içinde temsil etmek amacıyla eklenmiştir.
Ortak Türk Alfabesi, mevcut ulusal alfabeleri ortadan kaldırmayı değil; eğitim, akademik çalışmalar, kültürel yayınlar ve dijital içeriklerde ortak bir yazı zemini oluşturmayı hedeflemektedir. Bu yönüyle alfabe, siyasi bir dayatma değil; kültürel ve dilbilimsel bir yakınlaşma aracı olarak görülmektedir.
Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan Latin alfabesini kullanırken, Kazakistan da Latin alfabesine geçiş sürecini büyük ölçüde tamamlamıştır. Kırgızistan ve bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini kullanmaktadır. Uygur Türkleri ise Arap temelli bir alfabe ile yazmaktadır. Ortak alfabe çalışmaları, bu farklılıkları azaltmayı hedeflemektedir.
TÜRK DİLİ HANGİ ÜLKELERDE KONUŞULUYOR?
Türk dili ailesi, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’da resmi dil statüsüne sahiptir. Bunun yanı sıra Rusya Federasyonu, Çin, İran, Irak, Suriye ve Balkanlar’da milyonlarca Türk soylu topluluk Türkçenin farklı lehçelerini konuşmaktadır. Bu geniş kullanım alanı, Türkçeyi dünyadaki en büyük dil ailelerinden biri hâline getirmektedir.
TÜRK DEVLETLERİ TEŞKİLATI’NIN DİL ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI
Türk Devletleri Teşkilatı, ortak dil bilincini güçlendirmek amacıyla kapsamlı çalışmalar yürütmektedir. Türk Akademisi, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı ve Türk Kültür ve Miras Vakfı, ortak alfabe, terim birliği ve lehçeler arası anlaşılabilirlik konularında projeler üretmektedir. Ortak Türk Alfabesi çalışmaları, Türk dünyasında kültürel ve akademik entegrasyonun en önemli adımlarından biri olarak değerlendirilmektedir.
TÜRK DİLİYLE BASILAN ESERLER VE AYTMATOV
Türk dili tarihinde en önemli eserlerden biri, Kaşgarlı Mahmud’un Divânu Lügati’t-Türk adlı çalışmasıdır. Bu eser, Türkçenin ilk kapsamlı sözlüğü olmasının yanı sıra Türk boylarının kültürel atlası niteliğindedir.
Bu miras, günümüzde de yaşatılmaktadır. Son olarak Cengiz Aytmatov’un eserlerinden biri, Ortak Yeni Türk Alfabesi kullanılarak yayımlanmıştır. Bu yayın, Türk dünyasında ortak alfabenin yalnızca teorik bir hedef olmadığını, somut kültürel üretimlerle hayata geçirilebileceğini göstermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Aytmatov’un evrensel anlatımı, yeni alfabe ile Türk dünyasının ortak hafızasına yeniden kazandırılmıştır.
15 ARALIK TÜRK DİLİ AİLESİ GÜNÜ'NE ÖZEL SÖZLER
Dilde, fikirde, işte birlik! -İsmail Gaspıralı
Dilini kaybeden millet, yönünü kaybeder.
Türkçe varsa Türk vardır.
Dil, bir milletin namusudur.
Türkçe susarsa tarih susar.
Bir milletin sınırları haritalarla değil, diliyle çizilir.
Türkçe, geçmişten geleceğe uzanan en sağlam köprüdür.
Dilde birlik, gelecekte dirliğin anahtarıdır.
