Doğu Türkistan, Orta Asya’nın batısında yer alan ve bugün Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde “Sincan Uygur Özerk Bölgesi” olarak adlandırılan bölgedir. Yüzölçümü yaklaşık 1.6 milyon kilometrekare olan bu topraklar, Çin’in en büyük idari bölgesi konumundadır. Zengin yer altı kaynakları, stratejik konumu ve kadim tarihiyle Doğu Türkistan, hem coğrafi hem siyasi açıdan önemini korumaktadır.
Tarihsel Süreç: Bağımsızlık ve Egemenlik Mücadelesi
Doğu Türkistan, tarih boyunca birçok Türk topluluğuna ve devlete ev sahipliği yapmıştır. Karahanlılar, Uygurlar ve çeşitli hanlıklar bu bölgede hüküm sürmüştür. 18. yüzyılın ortalarında Çin’in Qing Hanedanı tarafından bölgeye müdahaleler başlamış, 1884 yılında Çin tarafından resmen ilhak edilerek “Sincan” (Yeni Topraklar) adı verilmiştir.
Yirminci yüzyılda bölge halkı iki kez kısa süreli bağımsızlık ilan etti: 1933 yılında Kaşgar merkezli kurulan “Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti” ve 1944 yılında Gulca merkezli “İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti.” Ancak her iki yönetim de uzun ömürlü olamadı ve Çin tarafından sona erdirildi.
Demografik Yapı ve Kültürel Kimlik
Doğu Türkistan’ın yerli halkı başta Uygurlar olmak üzere Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler ve diğer Türk topluluklarıdır. Uygur halkı, dil, din (İslam), gelenek ve yaşam biçimiyle Orta Asya Türk kültürünün temel taşıyıcısıdır. Ancak Çin’in bölgedeki Han Çinlisi nüfusu teşvik eden yerleşim politikaları, demografik dengeyi ciddi biçimde değiştirmiştir.
Günümüzde Doğu Türkistan
Bugün resmi adıyla “Sincan Uygur Özerk Bölgesi” olarak yönetilen Doğu Türkistan, Çin merkezi hükümetine bağlıdır. Pekin yönetimi bölgeyi ekonomik kalkınma ve güvenlik politikaları üzerinden yönettiğini savunurken, birçok uluslararası kuruluş ve insan hakları örgütü bölgede ciddi insan hakları ihlalleri yaşandığını rapor etmektedir. Bu kapsamda; zorla çalıştırma, dini ve kültürel baskılar, kitlesel gözetim sistemleri ve toplama kampları gibi konular uluslararası gündemde yer bulmaktadır.
Sonuç
Doğu Türkistan, sadece Çin'in bir idari bölgesi değil, aynı zamanda yüzyıllardır Türk ve İslam kültürünün önemli bir parçası olan coğrafyadır. Hem tarihsel arka planı hem de güncel tartışmalarıyla bölge, uluslararası hukuk, insan hakları ve etnik kimlik tartışmalarının merkezinde yer almaya devam etmektedir. Konunun hassasiyeti, doğru ve tarafsız bilgi akışının önemini her geçen gün daha da artırmaktadır.
