BALIK PAZARI’NA AÇILAN SİYAH DEMİR KAPI DİKKAT ÇEKİYOR
Ermeni Kilisesi Caddesi’nden Balık Pazarı’na girildiğinde, sağ tarafta yer alan büyük siyah demir kapı, kiliseye açılan ana giriş olarak kullanılıyor. Kapının hemen arkasında, iç mekanı dışarıdan gizleyen bir paravan ve üzerinde haç motifi yer alıyor. Girişteki kitabede “Üç Horan” ifadesi bulunurken, kilisenin Ermenice asıl adı “Surp Yerrortutyun Kilisesi” olarak biliniyor. Yapı, Ermeni Ortodoks Kilisesi’ne bağlı olarak ibadete açık bulunuyor.
TARİHİ KAYITLAR 1500’LÜ YILLARA UZANIYOR
Kilisenin bulunduğu alanla ilgili en eski kaynaklar, yapının 1500’lü yılların başında bir papaz evi ve manastır olarak kullanıldığını gösteriyor. Günümüzdeki yapının ilk inşası 1808 yılına tarihlenirken, bina 1810 yılında çıkan bir yangında zarar gördü. Daha sonra padişah izniyle, 1838 yılında saray baş mimarı Garabet Balyan tarafından yeniden inşa edildi. Bu dönemde kilise çevresinde yönetim binası, papaz ve rahip odaları, okul ve fakirlere yardım bölümü gibi yapılar da yer aldı ancak zaman içinde bu yapıların büyük bölümü yangınlarla yok oldu.
Ana kilise binası, 1870 yılında yaşanan büyük Beyoğlu yangınının ardından kagir olarak yeniden inşa edildi ve 1890 yılında ibadete açıldı. 1907 yılında yapılışının 100. yılı anısına ana giriş cephesine bir kitabe eklendi. 1913 yılında ise Ermeni harflerinin bulunuşunun 1500. yılı ve Ermenilerin matbaaya kavuşmasının 400. yılı dolayısıyla kilisede geniş katılımlı bir tören düzenlendi.
BAZİLİKAL PLANLI GENİŞ İÇ MEKAN DİKKAT ÇEKİYOR
Kilisenin içine girildiğinde, kubbesiz tonozla örtülü, bazilikal planlı dikdörtgen bir yapı ziyaretçileri karşılıyor. Sağ tarafta, bağışçısı Margarit Balıkçıyan’a adanmış bir kitabe bulunuyor. İç mekanda, sağlı sollu olarak dört İncil yazarı ve havarilerin tasvir edildiği tablolar yer alıyor. İrili ufaklı avizelerle süslenen yapı, İstanbul’daki en büyük ve en çok ziyaret edilen Ermeni kiliselerinden biri olarak biliniyor.
KUTSAL ALANDA ÜÇ AYRI SUNAK YER ALIYOR
Kutsal alana doğru ilerlerken patrik tahtı dikkat çekiyor. Apsis bölümünde, solda Hazreti İsa’nın suret değiştirmesine, sağda ise Meryem Ana’nın göğe alınmasına adanmış iki ayrı sunak bulunuyor. Sol taraftaki şapel kutsal doğuşa adanmış olup, yüzyıllardır vaftiz törenlerinin gerçekleştirildiği alan olarak kullanılıyor. Sağ tarafta ise Ermeni Kilisesi’nin kurucusu kabul edilen Surp Krikor Lusavoriç’e adanmış bir şapel yer alıyor. Orta kısımdaki ana sunak ahşap olup, üzüm salkımı motifleriyle süslenmiş durumda. Üst bölümde, üçgen içinde Tanrı’yı sembolize eden bir göz tasviri bulunuyor.
Kilise bahçesinde bulunan Hagop Katolik Usur’un mezarı, zamanla bir ziyaretgah niteliği kazanmış durumda. Mezarda yapılan su dökme ve üç tur atma ritüeli, hem inanç hem de gelenek açısından kiliseye olan ilgiyi artırıyor. Bu ritüel, kiliseyi yalnızca Ermeni cemaati için değil, farklı inançlardan ziyaretçiler için de manevi bir durak haline getiriyor.
BAHÇEDEKİ MERMERLER ESKİ MEZAR TAŞLARINDAN OLUŞUYOR
Kilisenin bahçe bölümündeki mermer döşemelerin, geçmişte kaldırılan Ermeni mezarlıklarına ait mezar taşlarından oluştuğu biliniyor. Taşların üzerinde yer alan yazıların bir kısmı günümüzde de görülebiliyor. Din adamı Hagop Katolik Usur’un naaşı, bir dönem Elmadağ’daki Ermeni Mezarlığı’nda bulunurken, istimlak süreci sonrası buraya taşındı. Mezarı, günümüzde ziyaretgah olarak kabul ediliyor.
DİLEK RİTÜELİ YAPILIYOR
Hagop Katolik Usur’un mezarı başında yer alan mermer küpteki sudan bir bardak alan ziyaretçiler, suyu mezarın üzerine dökerek etrafında üç tur atıyor ve dilek tutuyor. Mezarın üzerinde sürekli yanan bir kandil bulunuyor. Bu kandil, “ışıklar içinde uyusun” dileğinin simgesi olarak kabul ediliyor.
BEYOĞLU’NUN ÇOK İNANÇLI GEÇMİŞİNİN TANIKLARINDAN BİRİ
Kilise, çevresindeki sinagoglar, camiler ve diğer kiliselerle birlikte Beyoğlu’nun geçmişteki çok dinli ve çok kültürlü sosyal yapısını somut olarak gösteren yapılardan biri olarak değerlendiriliyor. Bu nedenle Üç Horan, yalnızca bir ibadethane değil, kentin hafızasını taşıyan bir kültürel miras olarak görülüyor.
DÜĞÜN VE CENAZELERLE YAŞAYAN BİR İBADETHANE
Üç Horan Ermeni Kilisesi’nde günümüzde de düğün ve cenaze törenleri düzenleniyor. Düğünlerde, kadınların başlarını süsleyen el yapımı şapkalar ve tül detaylar dikkat çekiyor. Toto Karaca, Onno Tunç ve Ara Güler gibi birçok tanınmış ismin cenaze töreni de bu kiliseden kaldırıldı.
KİLİSENİN TAM ADRESİ
Üç Horan Kilisesi
Hüseyinağa, Sahne Sok. No:24/1, 34435 Beyoğlu/İstanbul, Türkiye
