Sindirim sistemi rahatsızlıkları modern çağın en yaygın sağlık sorunlarından biri haline gelirken, bu konuda geliştirilen bilimsel beslenme yaklaşımları da giderek önem kazanıyor. İç Hastalıkları Uzmanı (Dahiliye Uzmanı) Uzm. Dr. Merve Hilal Ceyhan, özellikle Fonksiyonel Bağırsak Hastalıkları (FBH) yaşayan bireyler için etkili bir yöntem olarak öne çıkan düşük FODMAP diyetini anlattı.
FODMAP NEDİR?
FODMAP, İngilizce “Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols” kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltma. Türkçesiyle “fermente edilebilen oligosakkaritler, disakkaritler, monosakkaritler ve polioller” anlamına geliyor.
Uzm. Dr. Merve Hilal Ceyhan, FODMAP diyetinin temel amacını şu sözlerle açıkladı:
“Düşük FODMAP diyeti; fonksiyonel bağırsak hastalıkları ve sindirim sistemi sorunlarından kurtulabilmemiz için bilimsel temellere dayanan tıbbi bir beslenme yöntemidir. Bu yaklaşım, sindirim sistemini zorlayan bazı besinleri geçici bir süreliğine diyetten çıkararak bağırsaklara dinlenme ve yenilenme fırsatı verir.”
Ceyhan’a göre bu diyet, bağırsak duvarının kendini toparlamasına yardımcı olurken, aynı zamanda bağırsak florasının yeniden dengelenmesine de katkı sağlıyor. Bu süreçte kişide şikâyetlerin azalmasıyla birlikte hangi besinlerin vücutta problem yarattığı daha net bir şekilde anlaşılabiliyor. Böylece kişi, gelecekte hangi gıdaları sınırlaması gerektiğini kolayca belirleyebiliyor.
HANGİ DURUMLARDA ÖNERİLİR?
Düşük FODMAP diyeti, başta Fonksiyonel Bağırsak Hastalıkları (FBH) olmak üzere irritabl bağırsak sendromu (IBS) gibi rahatsızlıklarda uygulanıyor. Ancak Dr. Ceyhan, bu diyeti sadece tanı konulmuş hastalara değil, zaman zaman yaşanan sindirim problemlerinden muzdarip kişilere de önerdiklerini belirtti:
“FODMAP diyeti, yalnızca tanı almış bağırsak hastalarıyla sınırlı değildir. Günlük yaşamda sıkça karşılaşılan şişkinlik, gaz, karın ağrısı veya düzensiz dışkılama gibi sorunlarda da etkili bir rahatlama sağlar. Bu nedenle şikâyetlerin yoğunluğuna bağlı olarak, birçok hastamıza bu diyeti önerebiliyoruz.”
Ceyhan, özellikle stres, yetersiz uyku ve düzensiz beslenme gibi faktörlerin bağırsak sistemini olumsuz etkilediğini, bu tür durumlarda kısa süreli FODMAP diyetinin bağırsaklara “nefes aldırdığını” vurguladı.
EN SIK YAPILAN HATALAR
Uzm. Dr. Merve Hilal Ceyhan’a göre FODMAP diyetinde en sık yapılan hatalardan biri, bu diyetin sürekli uygulanması:
“En çok karşılaştığımız yanlış, diyeti ömür boyu sürdürmektir. Çünkü birçok kişi yüksek FODMAP’li besinleri hayatından çıkarınca sindirim konforunda büyük bir artış hisseder. Ancak bu rahatlama, kişiyi diyeti bırakmaktan alıkoyar. Oysa düşük FODMAP diyeti kalıcı bir beslenme biçimi değildir, geçici bir eliminasyon dönemidir.”
Bir diğer yaygın hata ise “azıcık yedim, bir şey olmaz” düşüncesi. Dr. Ceyhan, bu yaklaşımın diyeti etkisiz hale getirdiğini belirterek şöyle devam etti:
“Bu bir kilo verme diyeti değil, eliminasyon diyeti. Yasaklı besinlerden küçük bir miktar bile tüketmek, bağırsakta intolerans ya da alerji benzeri tepkilere yol açabilir. Bu da hangi besinin rahatsızlık yarattığını anlamamızı güçleştirir.”
Ayrıca birçok kişinin yüksek FODMAP içeren gıdaların pişirilince zararsız hale geldiğini düşündüğünü aktaran Ceyhan, “Maalesef pişirme işlemi gıdanın moleküler yapısını değiştirmiyor. Bu nedenle besin bağırsakta sindirilemeden kalıyor ve şişkinliğe neden oluyor” diyerek uyardı.
FODMAP DİYETİNİN UYGULANMA SÜRECİ
FODMAP diyetinin üç aşamalı bir plan dahilinde uygulandığını belirten Dr. Ceyhan, bu süreci şöyle anlattı:
“İlk aşama eliminasyon dönemidir. Bu dönemde yüksek FODMAP içeren gıdalar tamamen diyetten çıkarılır. İkinci aşama yeniden tanıtım dönemidir; burada besinler tek tek diyete eklenir ve vücudun tepkisi gözlemlenir. Üçüncü aşama ise kişiye özel sürdürülebilir beslenme planıdır.”
Ceyhan, bu sürecin mutlaka bir hekim veya diyetisyen kontrolünde yürütülmesi gerektiğini, aksi halde besin eksiklikleri ve yanlış yorumlamalar nedeniyle hem bağırsak hem de genel sağlıkta olumsuzluklar yaşanabileceğini söyledi.
UZUN VADEDE ETKİLERİ VE BİLİMSEL BULGULAR
FODMAP diyetinin uzun vadeli etkileri hakkında yapılan çalışmaların henüz sınırlı olduğunu belirten Dr. Ceyhan, bazı araştırmalarda demir ve kalsiyum eksikliği gibi durumların gözlemlendiğini ifade etti. Ayrıca diyetin uzun süre uygulanmasının bağırsak mikrobiyotasında değişikliklere yol açabileceğini söyledi:
“Eliminasyon diyetleri bazı yararlı bakterilerin azalmasına neden olabilir. Bu nedenle 4 ila 6 haftalık kısa bir dönem idealdir. Ardından semptomlara göre kişiye özel bir FODMAP planı hazırlanmalı ve dengeli bir şekilde uygulanmalıdır.”
Dr. Ceyhan, düşük FODMAP diyetinin yanlış uygulandığında fayda yerine zarara yol açabileceğini belirterek sözlerini şöyle tamamladı:
“Bu diyet bilimsel temellidir ancak herkes için aynı şekilde uygulanmaz. Kişisel farklılıklar göz önüne alınmadan yapılan her diyet gibi FODMAP diyeti de uzun vadede dengesizlik yaratabilir. Bu nedenle hekim kontrolü olmadan başlanmamalıdır.”
