Gluten, günümüzün en çok tartışılan besin öğelerinden biri haline geldi. Özellikle son yıllarda, glutenin bazı kişilerde sindirimden cilt sağlığına kadar birçok farklı sağlık sorununa yol açtığına dair bilinç hızla arttı. Çölyak hastalığından farklı olarak gluten hassasiyeti, kesin bir tıbbi testle doğrulanamasa da, yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyen belirtilerle kendini gösterebilir. Peki, gluten hassasiyeti nedir, kimlerde görülür, nasıl anlaşılır ve en önemlisi, doğru beslenme ile bu hassasiyet nasıl yönetilir?
GLUTEN HASSASİYETİ NEDİR?
Gluten hassasiyeti, gluten proteinine karşı gelişen bağışıklık sistemi tepkisi ile karakterize, çölyak hastalığı veya buğday alerjisi gibi klinik durumlar dışında ortaya çıkan bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Gluten; buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan ve birçok işlenmiş gıdada yer alan bir proteindir. Gluten hassasiyeti olan kişiler, gluten tüketimi sonrası çeşitli rahatsızlıklar yaşar; ancak klasik çölyak hastalığının gösterdiği bağırsak hasarını veya alerjik reaksiyonu göstermezler.
GLUTEN HASSASİYETİ BELİRTİLERİ
Gluten hassasiyetinin belirtileri oldukça çeşitlidir ve genellikle sindirim sistemi ile bağlantılıdır. En sık karşılaşılan belirtiler şunlardır:
- Karın ağrısı ve şişkinlik
- Gaz ve hazımsızlık
- İshal veya kabızlık
- Yorgunluk ve halsizlik
- Baş ağrısı ve migren
- Konsantrasyon bozukluğu, "beyin sisi"
- Kas ve eklem ağrıları
- Depresyon ve anksiyete
- Ciltte kızarıklık, kaşıntı ve döküntüler
Bu belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve gluten alımı durdurulduğunda genellikle iyileşme gözlemlenir.
GLUTEN HASSASİYETİ TESTİ
Gluten hassasiyeti teşhisi için özel bir laboratuvar testi henüz standart hale gelmemiştir. Bu nedenle gluten hassasiyeti testi genellikle şu süreçleri içerir:
- Öncelikle çölyak hastalığı ve buğday alerjisi için kan testleri ve gerekirse endoskopik inceleme yapılır.
- Bu testlerin negatif çıkması gluten hassasiyeti olasılığını artırır.
- Ardından, glutensiz diyet uygulanır ve belirtilerde iyileşme gözlenir.
- Gluten tekrar diyete eklendiğinde belirtiler yeniden ortaya çıkarsa gluten hassasiyeti tanısı desteklenir.
Bazı kliniklerde özel immünolojik testler denenmekte olsa da henüz yaygın kabul görmemiştir.
GLUTEN HASSASİYETİ OLANLAR NE YEMELİ?
Gluten hassasiyeti olanlar için beslenme planı gluten içermeyen gıdalardan oluşmalıdır. Önerilenler:
- Pirinç, mısır, karabuğday, kinoa, amarant gibi glutensiz tahıllar
- Taze meyve ve sebzeler
- Et, balık ve yumurta gibi protein kaynakları
- Süt ürünleri (gluten içermeyen)
- Baklagiller
- Gluten içermeyen unlar (mısır unu, badem unu, nohut unu vb.)
Dengeli ve zengin lif, vitamin ve mineral içeren beslenme, bağırsak sağlığının korunmasına yardımcı olur.
GLUTEN HASSASİYETİ NASIL ANLAŞILIR?
Gluten hassasiyeti nasıl anlaşılır sorusunun yanıtı, belirtilerin gluten tüketimiyle ilişkili olup olmadığının gözlemlenmesiyle mümkündür. Aşağıdaki adımlar yol göstericidir:
- Gluten içeren besinler tüketildikten sonra belirtilerin ortaya çıkması
- Çölyak hastalığı ve buğday alerjisi testlerinin negatif çıkması
- Glutensiz diyet uygulandığında şikayetlerin azalması
- Gluten tekrar alındığında belirtilerin yeniden başlaması
Bu gözlemler ve hekim değerlendirmesi ile gluten hassasiyeti tanısı desteklenir.
GLUTEN HASSASİYETİ NASIL GEÇER?
Gluten hassasiyeti nasıl geçer sorusunun temel yanıtı, gluten içeren besinlerden uzak durmaktır. Kesin ve etkin tedavi glutensiz diyettir. Gluten diyetten çıkarıldığında belirtiler zamanla azalır ve çoğu kişi kısa sürede rahatlama yaşar. Tedavi sürecinde:
- Diyetisyen desteği alınmalı, dengeli beslenmeye özen gösterilmeli
- Glutenin vücuttan atılması için bol su tüketilmeli
- Bağırsak sağlığını destekleyici probiyotikler ve prebiyotikler tercih edilebilir
GLUTEN HASSASİYETİ OLANLAR NE YEMEMELİ?
Gluten hassasiyeti olanların kesinlikle kaçınması gereken besinler şunlardır:
- Buğday, arpa, çavdar içeren tüm ürünler
- Ekmek, makarna, börek, kek, bisküvi gibi unlu mamuller
- İşlenmiş gıdalar ve bazı soslar (gluten içerme riski yüksek)
- Malt, bira ve bazı alkollü içecekler
- Hazır çorbalar, soslar ve bazı şekerlemeler
Ürün etiketleri dikkatlice incelenmeli, gluten içermeyen sertifikalı ürünler tercih edilmelidir.
GLUTEN HASSASİYETİ GEÇER Mİ?
Gluten hassasiyeti geçer mi sorusu kişiden kişiye değişir. Bazı bireylerde glutensiz diyetle belirtiler tamamen ortadan kalkabilir ve uzun vadede yeniden gluten tüketimi mümkün olabilir. Ancak çoğu vakada gluten hassasiyeti kronik bir durumdur ve belirtiler gluten alımı devam ettiği sürece tekrarlayabilir. Bu nedenle yaşam boyu gluten içeren besinlerden uzak durmak gerekebilir.
GLUTEN HASSASİYETİ TEDAVİSİ
Gluten hassasiyeti tedavisi temel olarak glutensiz diyete dayanır. Henüz spesifik bir ilaç tedavisi yoktur. Tedavide dikkat edilmesi gerekenler:
- Gluten içeren tüm besinlerin diyetten çıkarılması
- Diyetisyen kontrolünde dengeli ve besleyici bir beslenme programı uygulanması
- Bağırsak sağlığının desteklenmesi için probiyotik ve prebiyotik takviyelerinin değerlendirilmesi
- Şikayetlerin izlenmesi ve düzenli doktor takibi
GLUTEN HASSASİYETİNİN CİLDETİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Gluten hassasiyetinin ciltteki belirtileri çeşitli şekillerde ortaya çıkar. Bunlar:
- Kaşıntılı kızarıklıklar ve döküntüler
- Egzama benzeri cilt reaksiyonları
- Kuruluk ve pullanma
- Çocuklarda özellikle el ve ayaklarda dermatit
- Nadiren, çölyak hastalığına özgü deri döküntüsü (dermatitis herpetiformis) ile karışabilir
Bu belirtiler gluten diyeti ile büyük ölçüde düzelir.
GLUTEN HASSASİYETİ OLDUĞUNU NASIL ANLARIZ?
Gluten hassasiyeti olduğunu nasıl anlarız sorusu, yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıkları göz önüne alınarak değerlendirilebilir. Aşağıdaki yöntemlerle şüphelenmek mümkündür:
- Gluten tüketiminden sonra sindirim sorunları, yorgunluk, baş ağrısı gibi şikayetlerin oluşması
- Glutensiz beslenme denendiğinde şikayetlerin azalması
- Diğer benzer hastalıkların (çölyak, alerji) ekarte edilmesi
Kesin tanı için mutlaka uzman hekime başvurulmalıdır.
GLUTEN HASSASİYETİ OLANLARA NE OLUR?
Gluten hassasiyeti olanlara ne olur sorusunun yanıtı, gluten tüketimi devam ettiği sürece belirtilerin artmasıdır. Bu durumun uzun vadede yaşam kalitesini düşürmesi muhtemeldir. Sindirim sistemi sorunları, kronik yorgunluk ve psikolojik problemlere neden olabilir. Diyet uygulanmadığında:
- Sindirim problemleri kronikleşebilir
- Bağışıklık sistemi ve metabolizma üzerinde olumsuz etkiler görülebilir
- Cilt problemleri artabilir
GLUTEN GÖBEĞİ NASIL OLUR?
Gluten göbeği, gluten hassasiyetine bağlı karın bölgesinde oluşan şişlik ve yağlanmadır. Gluten tüketimi sonrası bağırsakta şişkinlik ve gaz birikimi nedeniyle karın şiş görünür. Uzun süreli gluten hassasiyeti bağırsak sağlığını bozarak kilo artışına ve özellikle karın bölgesinde yağlanmaya neden olabilir. Bu durum, halk arasında "gluten göbeği" olarak adlandırılır.
GLUTEN HASTALIĞININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Gluten hastalığı genel olarak çölyak hastalığı ve gluten hassasiyetini içerir. Ortak belirtileri:
- Karın ağrısı, şişkinlik, gaz
- İshal, kabızlık
- Kilo kaybı veya kilo alma
- Yorgunluk, halsizlik
- Anemi
- Cilt döküntüleri
- Kemik ağrıları
- Sinir sistemi problemleri (baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu)
Belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir.
EVDE GLUTEN TESTİ NASIL YAPILIR?
Evde gluten testi henüz tıbbi olarak kesin tanı koymaya yeterli değildir; ancak bazı pratik yöntemler şunlardır:
- Glutensiz Diyet Deneme: 2-4 hafta boyunca glutensiz beslenerek belirtilerin iyileşip iyileşmediğine bakılır.
- Gluten Yükleme Testi: Diyet sonrası gluten tüketimi yeniden başlayınca belirtilerin geri gelip gelmediği gözlemlenir.
Ancak bu yöntemler uzman kontrolünde yapılmalıdır. Ayrıca piyasada satılan bazı ev tipi test kitleri vardır ama güvenilirlikleri sınırlıdır.
GLUTEN NELERDE VAR LİSTE?
Gluten içeren başlıca gıdalar:
- Buğday ve buğday unu (ekmek, makarna, kek, kurabiye)
- Arpa (bira, malt ürünleri)
- Çavdar (bazı ekmekler ve tahıllar)
- Bulgur, kuskus
- İşlenmiş gıdalar, soslar ve hazır yemekler (gluten içerebilir)
- Bazı şekerlemeler ve çorbalar
Gluten içermeyen alternatifler arasında pirinç, mısır, karabuğday, kinoa yer alır.
GLUTENİ VÜCUTTAN ATMAK İÇİN NE YAPMALI?
Gluteni vücuttan atmak için:
- Bol su içmek: Vücuttan toksinlerin ve artıkların atılımını kolaylaştırır.
- Glutensiz beslenmek: Gluten alımını tamamen kesmek temel adımdır.
- Probiyotik takviyesi: Bağırsak florasını destekleyerek temizliği hızlandırır.
- Lifli besinler tüketmek: Sindirim sisteminin düzenli çalışmasını sağlar.
- Hareket etmek: Düzenli egzersiz metabolizmayı hızlandırır.
GLUTEN VÜCUTTAN KAÇ GÜNDE ATILIR?
Gluten vücuttan atılma süresi kişiye göre değişmekle birlikte genellikle 1-3 gün arasında gerçekleşir. Ancak glutenin neden olduğu inflamasyonun ve belirtilerin tamamen geçmesi haftalar hatta aylar sürebilir. Bu nedenle glutensiz diyetin düzenli ve uzun süre devam ettirilmesi önerilir.
GLUTEN HASSASİYETİ CİLDE NASIL GÖRÜNÜR?
Gluten hassasiyeti ciltte genellikle şu şekillerde görünür:
- Kızarıklık ve kaşıntılı döküntüler
- Egzama benzeri pullanma
- Deride kuruluk ve hassasiyet
- Nadiren küçük kabarcıklar ve su toplayan yaralar
- Özellikle dirsek, diz, saçlı deri ve yüz çevresinde yoğunlaşan lezyonlar
Gluten diyeti uygulandığında bu cilt problemleri genellikle geriler.