Uzak mesafelere yapılan uçak yolculuklarında, vücudun biyolojik saatinde meydana gelen bozulma “jet lag” olarak adlandırılıyor. Uyum ve uyanma döngüsünü kontrol eden bu iç ritmin farklı saat dilimlerine kısa sürede uyum sağlayamaması, uyku düzensizliği başta olmak üzere birçok geçici sağlık sorununu tetikliyor.
JET LAG NEDİR?
İnsan vücudunda uyku, hormon üretimi, protein sentezi ve daha pek çok döngüyü yöneten iç saat, yani “sirkadiyen ritim” bulunur. Bu ritim, yaşanılan bölgenin yerel saatine göre şekillenir. Birkaç saat dilimini kısa sürede aşarak seyahat etmek, bu sistemin dengesini bozar. İşte bu uyumsuzluk sonucu oluşan tabloya “jet lag” denir. Geçilen saat dilimi sayısı arttıkça, jet lag yaşama ihtimali de artar.
JET LAG BELİRTİLERİ NELERDİR?
Jet lag herkeste farklı düzeylerde ortaya çıkabilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:
-
Uykuya dalamama veya uyanamama gibi uyku sorunları,
-
Gündüz yorgunluğu ve bitkinlik,
-
Konsantrasyon güçlüğü,
-
Sindirim sistemi sorunları (ishal, kabızlık gibi),
-
Duygu durum dalgalanmaları.
Semptomlar genellikle seyahatten sonraki bir–iki gün içinde ortaya çıkar. Doğu yönünde yapılan yolculuklarda belirtiler daha şiddetli ve uzun süreli olabilir.
JET LAG NEDEN OLUŞUR?
Jet lag’in en önemli nedeni vücudun güneş ışığına göre ayarlanan biyolojik saatinin bozulmasıdır. Güneş ışığı, uyku düzenini sağlayan melatonin hormonunu kontrol eder. Saat dilimi değiştiğinde bu senkron bozulur. Ayrıca uçuş sırasında düşük nem, kabin basıncı ve uzun süreli oturma da jet lag’in şiddetini artırabilir.
KİMLER DAHA ÇOK JET LAG RİSKİ ALTINDADIR?
-
Çok sayıda saat dilimini geçen yolcular,
-
Doğuya doğru seyahat edenler,
-
Sık seyahat eden pilotlar, kabin ekibi ve iş insanları,
-
İleri yaştaki bireyler jet lag’i daha yoğun yaşayabilir.
JET LAG YAŞAMANIN BİR TEHLİKESİ VAR MIDIR?
Jet lag kalıcı bir rahatsızlık değildir ancak dikkati azaltarak günlük hayatı etkileyebilir. Özellikle araç kullanması gereken kişilerde uyku hali trafik kazası riskini artırır. Bu nedenle jet lag belirtileri tamamen geçmeden araç kullanılmaması tavsiye edilir.
JET LAG ÖNLENEBİLİR Mİ?
Uzmanlar, alınacak bazı önlemlerle jet lag’in etkilerinin azaltılabileceğini belirtiyor:
-
Yolculuktan birkaç gün önce uyku saatini kademeli olarak değiştirmek,
-
Seyahat yönüne göre sabah veya akşam güneş ışığına çıkmak,
-
Uçuş sırasında bol su içmek, alkol ve kafeinden uzak durmak,
-
Gideceğiniz ülkenin yemek ve uyku saatlerine hızlıca uyum sağlamak,
-
Yolculuktan önce yeterince dinlenmek jet lag’i azaltıyor.
JET LAG'İN TEDAVİSİ VAR MIDIR?
Jet lag geçici bir durum olduğu için genellikle tedaviye gerek duyulmaz. Ancak uyku sorunları yaşayan kişilere doktor kontrolünde kısa süreli uyku ilaçları önerilebilir. Son araştırmalar, melatonin takviyesinin doğuya yapılan yolculuklarda uyum sürecini hızlandırabileceğini gösteriyor.
