Sağlık alanında sıkça duyduğumuz mortalite kavramı, özellikle halk sağlığı, tıp ve epidemiyoloji çalışmalarında önemli bir göstergedir. Toplumda ölüm oranlarını ölçmek ve sağlık hizmetlerinin başarısını değerlendirmek için kullanılan bu terim, morbidite ile birlikte toplum sağlığını anlamada en temel kavramlardan biridir. Peki, mortalite nedir, nasıl hesaplanır ve sağlık alanında hangi amaçlarla kullanılır?
MORTALİTE NEDİR?
Mortalite, en basit tanımıyla “ölüm oranı” demektir. Bir toplumda belirli bir zaman diliminde meydana gelen ölümlerin sayısını, toplam nüfusa oranlayan istatistiksel bir kavramdır.
Örneğin bir ülkede bir yıl içinde 1000 kişiden 8’i hayatını kaybederse, o toplumun yıllık mortalite oranı %0,8 olarak hesaplanır.
Mortalite kavramı, sadece genel ölüm oranlarını değil, aynı zamanda belirli hastalık veya nedenlere bağlı ölümleri de ifade edebilir.
MORTALİTE NASIL HESAPLANIR?
Mortalite oranı hesaplanırken genellikle şu formül kullanılır:
Mortalite oranı = (Belirli bir süredeki ölümler / Toplam nüfus) x 1000 (veya 100.000)
-
Daha küçük topluluklarda genellikle 1000 kişi başına düşen ölüm sayısı ile ifade edilir.
-
Daha büyük topluluklarda (ülke genelinde vb.) 100.000 kişi başına ölüm sayısı ile hesaplanır.
Örnek:
Bir şehirde 1 yıl içinde 500 ölüm meydana gelmiş ve toplam nüfus 100.000 ise:
Mortalite oranı = (500 / 100.000) x 100.000 = 500/100.000
Yani her 100.000 kişide 500 ölüm.
MORTALİTE TÜRLERİ
Mortalite, kullanım alanına göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir:
-
Genel mortalite: Bir toplumda tüm nedenlere bağlı toplam ölüm oranı.
-
Spesifik mortalite: Belirli bir hastalık ya da nedene bağlı ölüm oranı (örneğin kanser mortalitesi, trafik kazası mortalitesi).
-
Bebek mortalite oranı: Bir yıl içinde 1 yaşına ulaşmadan ölen bebeklerin sayısının, canlı doğan bebeklere oranı.
-
Anne mortalite oranı: Gebelik, doğum ya da doğum sonrası dönemde meydana gelen anne ölümlerinin oranı.
-
Yaşa özgü mortalite: Belirli yaş grubundaki bireylerin ölüm oranı (örneğin 65 yaş üstü mortalite).
MORBİDİTE VE MORTALİTE ARASINDAKİ FARK
-
Morbidite: Hastalık oranını ifade eder, yani toplumda görülen hastalık sıklığıdır.
-
Mortalite: Ölüm oranını ifade eder, yani hastalık veya başka nedenlerden kaynaklanan ölümleri gösterir.
Örneğin, grip hastalığının morbiditesi yüksek olabilir (çok kişiye bulaşır), ancak mortalitesi düşüktür (ölüm oranı azdır). Buna karşılık Ebola gibi bazı hastalıkların morbiditesi düşük olabilir, ancak mortalitesi çok yüksektir.
MORTALİTENİN KULLANIM ALANLARI
Mortalite oranları, toplum sağlığını değerlendirmek ve sağlık hizmetlerini planlamak için oldukça önemlidir. Kullanım alanları şunlardır:
-
Sağlık hizmetlerinin başarısını ölçmek: Tedavi yöntemlerinin etkinliği mortalite oranlarıyla anlaşılır.
-
Halk sağlığı planlaması: Aşılama programları, koruyucu sağlık önlemleri ve erken teşhis çalışmalarında yol göstericidir.
-
Uluslararası karşılaştırmalar: Ülkeler arasındaki sağlık düzeyini kıyaslamada mortalite önemli bir göstergedir.
-
Hastalıkların ciddiyetini belirlemek: Bir hastalığın ölümcüllük düzeyi mortalite oranlarıyla ölçülür.
MORTALİTE ÖRNEKLERİ
-
Bir ülkede bebek mortalite oranının yüksek olması, sağlık hizmetlerinin yetersiz olduğunun göstergesi olabilir.
-
COVID-19 pandemisi sırasında günlük veya haftalık mortalite oranları sıkça paylaşılmış ve hastalığın ciddiyeti bu oranlarla değerlendirilmiştir.
-
Kanser türleri arasında pankreas kanserinin mortalitesi çok yüksekken, tiroid kanserinin mortalitesi oldukça düşüktür.