Gelişen teknoloji ve endüstrileşme ile birlikte insan yaşamı, pek çok fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenle iç içe geçmiş durumda. Bu etkenlerden biri de çoğunlukla nükleer felaketler veya tıbbi tedavilerle anılsa da aslında hayatın her alanında var olan radyasyon. Belirli seviyelerde zararsız hatta faydalı olabilen radyasyon, kontrolsüz maruziyet halinde ise kalıcı sağlık sorunlarına yol açabiliyor.

RADYASYON NEDİR?

Radyasyon, enerjinin dalga ya da parçacıklar aracılığıyla yayılması anlamına gelir. Basitçe ifade etmek gerekirse; atomların kararsız hale gelip parçalanması sırasında çevreye enerji salınmasıdır.

Güneş ışınları veya toprakta bulunan radyoaktif maddeler bu enerjinin doğal kaynaklarıdır. Örneğin güneşten gelen ultraviyole ışınları, vücudun D vitamini üretimi için gerekli olsa da fazla maruziyet hücre hasarı ve hastalıklara neden olur.

RADYASYON TÜRLERİ NELERDİR?

Radyasyon, iki ana grupta incelenir: iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyon.

  • İyonlaştırıcı radyasyon: Yüksek enerjili olup atomlardan elektron koparma yeteneğine sahiptir. X ışınları, gama ışınları, alfa ve beta parçacıkları bu gruba girer. DNA üzerinde doğrudan etki ederek mutasyonlara yol açabilir.

  • İyonlaştırıcı olmayan radyasyon: Daha düşük enerjilidir ve atomları iyonlaştıramaz. Radyo dalgaları, mikrodalgalar, kızılötesi ışınlar ve görünür ışık bu gruptadır. Cep telefonları ve Wi-Fi cihazları bu tür radyasyon kaynaklarına örnektir.

RADYASYONUN KAYNAKLARI NELERDİR?

Radyasyon hem doğal hem de yapay kaynaklardan ortaya çıkar.

  • Doğal kaynaklar: Güneş ışınları, kozmik ışınlar, toprak, su ve havada bulunan uranyum, radyum gibi radyoaktif elementlerdir. İnsan vücudu bile potasyum-40 gibi radyoaktif maddeler barındırır.

  • Yapay kaynaklar: Röntgen ve tomografi cihazları, kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi, nükleer santraller ve endüstriyel ölçüm cihazlarıdır. Özellikle tıbbi görüntüleme taleplerinin artmasıyla yapay kaynaklı radyasyon maruziyeti dikkat çekici boyutlara ulaşmıştır.

RADYASYONUN SAĞLIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ NELERDİR?

Radyasyonun insan sağlığına etkisi; alınan doz, sürenin uzunluğu ve maruziyet şekline bağlıdır.

  • Düşük dozda uzun süreli maruziyet: DNA hasarına yol açar, yıllar sonra kansere dönüşebilir.

  • Yüksek dozda kısa süreli maruziyet: Radyasyon yanıkları, saç dökülmesi, mide bulantısı ve bağışıklık sisteminde zayıflama gibi etkiler görülür.

  • Hamilelikte maruziyet: Fetüs gelişiminde ciddi anomalilere neden olabilir. Bu nedenle gebelikte tıbbi görüntüleme işlemleri yalnızca doktor onayıyla yapılmalıdır.

RADYASYON VÜCUTTAN NASIL ATILIR?

Radyasyonun kendisi doğrudan vücuttan atılmaz, ancak radyoaktif maddelerin atılımı mümkündür. Örneğin radyoaktif iyot tedavisinden sonra;

  • Bol su içmek,

  • Lifli gıdalar tüketmek,

  • Terlemeyi artıracak aktiviteler yapmak, atılımı kolaylaştırabilir.

Buna karşın en etkili yöntem, korunma ve maruziyeti en aza indirmektir.

RADYASYONUN ZARARLARI NELERDİR?

Radyasyonun olumsuz etkileri, doz ve maruz kalan dokulara göre değişir. En sık görülen zararları arasında:

Çocuklar ve gebeler, radyasyona yetişkinlerden çok daha duyarlıdır. Bu nedenle korunma önlemleri özellikle bu gruplar için hayati önem taşır.

Kaynak: Haber Merkezi