Tanzimat kelimesi, idari işlerin düzenlenmesi ve iyileştirilmesi için yapılan uygulamaları ifade eder. Osmanlı tarihinde Tanzimat Fermanı, Batılılaşma sürecinin en önemli dönüm noktasıdır. Hukuk ve idarede köklü değişiklikler getiren bu belge, modernleşme yolunda hem Osmanlı halkı hem de Avrupa için önemli bir referans olmuştur.
Ferman, Osmanlı Devleti’nde yönetim, hukuk, eğitim, askeri ve mali alanlarda yeniliklerin temelini atmış, anayasal düzenin doğuşuna giden yolu açmıştır. Bu yönüyle Tanzimat Fermanı, yalnızca bir reform metni değil, Osmanlı’nın siyasal ve toplumsal dönüşümünün başlangıcı kabul edilmektedir.
TANZİMAT FERMANI TARİHİ
Tanzimat Fermanı, Sultan Abdülmecid’in izniyle dönemin Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır. 3 Kasım 1839’da Gülhane Parkı’nda halka okunan ferman, bu nedenle “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” veya “Gülhane Hatt-ı Şerif” olarak da anılmaktadır.
Mustafa Reşit Paşa’nın öncülüğünde ilan edilen bu ferman, Osmanlı Devleti’nin Batı’ya açılımını ve modernleşme çabalarını resmi bir belgeye dönüştürmüş, dönemin siyasal ve toplumsal hayatında köklü etkiler yaratmıştır.
TANZİMAT FERMANI MADDELERİ
Tanzimat Fermanı’nın getirdiği yenilikler, halkın temel hak ve özgürlüklerini güvence altına almak üzerine kuruluydu. Fermanın öne çıkan maddeleri şunlardır:
-
Hiçbir kişi yargılanmadan cezalandırılmayacak, mahkemeler açık olacak ve herkes yasalar önünde eşit sayılacaktır.
-
Halkın can, mal ve namus güvenliği devlet tarafından korunacaktır.
-
Vergiler, kişilerin mali gücüne göre alınacak ve devlet tarafından düzenli yöntemlerle toplanacaktır.
-
Askerlik, ocak sisteminden çıkarılarak vatandaşlık görevi haline getirilecek ve belirli esaslara bağlanacaktır.
-
Müsadere usulü kaldırılacak, özel mülkiyet hakkı tanınacak ve miras hakkı güvence altına alınacaktır.
-
Rüşvet kesinlikle önlenecektir.
-
Vezirler ve ulema dahil hiç kimse şeriata aykırı davranışlarından dolayı cezasız kalmayacaktır. Ayrıca bir ceza kanunu çıkarılacaktır.
TANZİMAT FERMANININ ÖZELLİKLERİ
-
Tüm Osmanlı halkına yöneliktir. Müslim ve gayrimüslim tüm tebaanın haklarını kapsar.
-
Hukukun üstünlüğü kabul edilmiştir. İlk kez padişahın sınırsız yetkilerinin üzerinde bir yasa gücü tanınmıştır.
-
Batılı hukuk anlayışı uygulanmaya başlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde ilk kez modern hukuk kuralları gündeme gelmiştir.
-
Yönetim, eğitim, maliye ve askerlik alanında yenilikler getirilmiştir.
-
Anayasacılık fikrinin doğmasına zemin hazırlamıştır.
-
Müsadere sisteminin kaldırılmasıyla özel mülkiyet devlet güvencesi altına alınmıştır.
-
Askerlik vatan görevi olarak tanımlanmış, düzenli bir sistem kurulmuştur.
Bu özellikleriyle Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti’nin siyasal yapısında büyük bir dönüşümün başlangıcı olmuştur.
TANZİMAT DÖNEMİ PADİŞAHI: SULTAN ABDÜLMECİD
Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği dönemin padişahı olan Sultan Abdülmecid, 1 Temmuz 1839’da Osmanlı tahtına çıkmıştır. 31. Osmanlı padişahı olan Abdülmecid, genç yaşına rağmen Osmanlı’nın Batılılaşma sürecine hız kazandırmıştır.
Tanzimat dönemi, onun 22 yıllık saltanatının en önemli olayı olmuştur. Babası II. Mahmud’un başlattığı Batılılaşma hareketleri, Abdülmecid döneminde sistemli hale getirilmiş ve anayasal düzene geçişin temelleri atılmıştır.
Sultan Abdülmecid, 38 yaşında tüberküloz nedeniyle vefat etmiş, ancak Osmanlı’nın modernleşme tarihinde kalıcı bir iz bırakmıştır.
TANZİMAT FERMANININ SONUÇLARI
Tanzimat Fermanı’nın ilanı, Osmanlı Devleti ve Avrupa’da geniş yankı uyandırmıştır. Sonuçları arasında:
-
Hukukun üstünlüğü ilkesi benimsenmiş, anayasal düzenin temelleri atılmıştır.
-
Osmanlı halkı arasında can, mal ve namus güvenliği güvence altına alınmıştır.
-
Vergi ve askerlik sisteminde düzenlemeler yapılmıştır.
-
Avrupa devletleri Osmanlı’yı desteklemeye başlamış, özellikle Kırım Savaşı’nda İngiltere ve Fransa Osmanlı’nın yanında yer almıştır.
-
Padişahın yetkileri kendi isteğiyle sınırlanmış, modern hukuk anlayışına geçiş sağlanmıştır.
-
Yönetim, hukuk, askerlik, maliye ve eğitim alanlarında reformlar hız kazanmıştır.
Bu sonuçlarla birlikte Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde dönüm noktası olmuş, anayasal ve hukuki düzenin ilk adımı olarak tarihe geçmiştir.
