Obsesif kompulsif bozukluk, mantık dışı olduğu bilinse de kişiyi sürekli meşgul eden düşüncelere karşılık yapılan zorlayıcı hareketlerle kendini gösterir. Halk arasında “temizlik hastalığı” olarak da bilinen OKB, yalnızca temizlik takıntısıyla sınırlı olmayıp farklı türlerde ortaya çıkabilir. Uzmanlara göre kronik seyreden bu rahatsızlık, tedavi edilmediğinde kişinin sosyal, eğitim ve iş hayatını önemli ölçüde zorlaştırır.
OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK TÜRLERİ
OKB farklı türlerde görülebilir ve kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. En yaygın türler arasında temizlik ve kirlenme korkusu, kontrol etme takıntısı, sayı ve simetri obsesyonu, düşünsel obsesyonlar, eşya biriktirme ve zihinsel kompulsiyonlar yer alır.
-
Temizlik ve kirlenme korkusu: Kişi sürekli el yıkama, yüzeyleri dezenfekte etme ihtiyacı hisseder, mikrop kapma kaygısıyla insanlardan uzaklaşabilir.
-
Sakınma ve kontrol: Kapı, pencere, ocak gibi eşyaların defalarca kontrol edilmesi bu türün tipik davranışlarıdır.
-
Sayı ve simetri obsesyonu: Eşyaların belirli sayılarda dizilmesi ya da belirli ritüellerin yapılması zorunlu hale gelir.
-
Düşünsel obsesyonlar: Şiddet, cinsellik veya toplumsal normlara aykırı düşünceler kişinin zihnini sürekli meşgul eder.
-
Eşya biriktirme: Gazete, kıyafet gibi eşyaları atamama eğilimi, yaşam alanının bozulmasına yol açar.
-
Zihinsel kompulsiyonlar: Belirli kelimelerin veya duaların sürekli tekrar edilmesi, sayıları akılda döndürme davranışları görülebilir.
OKB’NİN NEDENLERİ
Obsesif kompulsif bozukluğun nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.
-
Genetik faktörler: Ailede OKB veya anksiyete bozukluğu öyküsü bulunması riski artırır.
-
Beyin kimyasındaki bozukluklar: Serotonin ve dopamin dengesizlikleri OKB gelişiminde etkilidir.
-
Çevresel faktörler: Travmalar, aile içi sorunlar, iş kaybı veya ayrılıklar tetikleyici olabilir.
-
Öğrenilmiş davranışlar: Ailedeki benzer takıntılı davranışların çocuk tarafından model alınması OKB’nin gelişmesine yol açabilir.
-
Kişisel özellikler: Mükemmeliyetçi, hassas ve kaygılı kişilik yapısı OKB riskini artırır.
-
Eşlik eden bozukluklar: Depresyon, anksiyete veya dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikte görülebilir.
OKB BELİRTİLERİ
OKB’de görülen en belirgin semptom, istemsiz şekilde gelişen takıntılı düşüncelerdir. Bu düşünceler kişiyi sürekli kaygı içinde bırakır ve kompulsif davranışlarla sonuçlanır.
Başlıca belirtiler şunlardır:
-
Mikroplardan aşırı korkma, sürekli banyo yapma isteği
-
Kapı, ocak, priz gibi eşyaları defalarca kontrol etme
-
Simetri ve düzen takıntısı
-
Başkalarına veya kendine zarar verme düşünceleri
-
Uygunsuz cinsel veya şiddet içerikli düşünceler
-
Dua veya kelimeleri sürekli tekrar etme
-
Eşyaların zarar göreceği veya sevdiklerine zarar geleceği kaygısı
Bu takıntılar günlük hayatı zorlaştırarak kişinin iş, okul ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkiler.
OKB TEDAVİ YÖNTEMLERİ
OKB kendi kendine geçebilen bir rahatsızlık değildir. Uzmanlara göre tedavi için en etkili yöntemler psikoterapi ve ilaç tedavisidir.
-
Psikoterapi: Özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) OKB’nin tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Maruz bırakma ve tepkiyi önleme teknikleriyle kişiye takıntılarıyla baş etme becerisi kazandırılır.
-
İlaç tedavisi: Serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) gibi antidepresan ilaçlar semptomların hafiflemesine yardımcı olur.
-
Kombine tedavi: Psikoterapi ve ilaç tedavisinin birlikte uygulanması daha başarılı sonuçlar doğurur.
OKB İLE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ
OKB ile mücadelede yalnızca tedavi değil, bireyin günlük yaşamında uygulayacağı stratejiler de önemlidir.
-
Takıntılı düşünceleri yok etmeye çalışmak yerine kabul edip yönetmeyi öğrenmek
-
Meditasyon, yoga ve nefes egzersizleriyle stresi azaltmak
-
Küçük hedefler belirleyerek semptomları kademeli olarak azaltmaya çalışmak
-
Düzenli egzersiz yapmak, dengeli beslenmek ve uyku düzenine dikkat etmek
-
Rahatsız edici düşünceleri yazıya dökerek zihinden uzaklaştırmak
OKB’NİN SOSYAL HAYATA ETKİLERİ
Obsesif kompulsif bozukluk, kişinin sosyal yaşamında çeşitli sorunlara yol açabilir.
-
İlişkilerde sorunlar: Kaygı ve tekrarlayıcı davranışlar aile, arkadaş ve partner ilişkilerini zedeler.
-
Sosyal izolasyon: Kişi toplum içinde semptomlarının tetiklenmesinden korkarak yalnız kalmayı tercih edebilir.
-
Özgüven kaybı: Tekrarlayan davranışların farkında olmak, başkaları tarafından yargılanma korkusunu artırır.
-
İş ve okul hayatında zorluk: Konsantrasyon kaybı ve zaman yönetiminde güçlük, iş ve eğitim performansını düşürür.
-
Günlük faaliyetlerde zorlanma: Alışveriş, toplu taşıma kullanma, dışarı çıkma gibi basit aktiviteler bile kaygıya neden olabilir.
