Sıfır Atık Vakfı tarafından yayımlanan güncel rapor, dünya genelinde giderek büyüyen israf krizine dikkat çekiyor. FAO verilerine göre, yılda yaklaşık 1,3 milyar ton gıda israf edilirken, bu miktar dünya genelinde üretilen toplam gıdanın üçte birine denk geliyor. İsraf edilen gıdanın yalnızca dörtte biriyle 800 milyon aç insanın beslenebileceği belirtiliyor.
Rapor, gıda kayıplarının ekonomik boyutunun yanı sıra, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve su krizinin temelinde aşırı tüketim ve israfın yer aldığını vurguluyor. Gıda israfının sebep olduğu 4,4 gigaton sera gazı emisyonunun, küresel toplamın yaklaşık yüzde 8’ini oluşturması, sorunun boyutlarını gözler önüne seriyor.
DOĞAL KAYNAKLARIN BOŞA HARCANMASI VE ÇEVRESEL YÜK
Sıfır Atık Vakfı’nın açıklamasında, israf edilen gıdaların üretiminde kullanılan kaynakların büyük ölçüde ziyan edildiği ifade ediliyor. Her yıl 250 kilometreküpten fazla tatlı su, yalnızca boşa giden gıdaların üretiminde tüketiliyor. Tarım sektörünün toplam su kullanımının yüzde 70’inden fazlasını oluşturması, su kaynaklarının sürdürülemez biçimde tüketildiğini ortaya koyuyor.
Enerji açısından ise gıda israfının küresel enerji tüketiminin yüzde 10’una tekabül eden büyük bir harcama anlamına geldiği vurgulanıyor. Bu tablo, israfın hem ekonomik hem çevresel açıdan ciddi tehditler barındırdığını gösteriyor.
TÜRKİYE’DE İSRAFIN BOYUTLARI VE ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER
Türkiye özelinde ise durum oldukça kritik. Ülkemizde yıllık yaklaşık 18 milyon ton gıda israfı yaşanırken, bu oran üretimin yüzde 20’sine karşılık geliyor. Günlük 4,9 milyon ekmeğin çöpe gitmesi, yıllık bazda 1,8 milyar ekmek israfı anlamına geliyor.
En çok israf edilen ürünler arasında ekmek, sebze, meyve ve süt ürünleri yer alıyor. Ayrıca tarımsal üretimde, nakliye ve depolama süreçlerindeki eksiklikler sebebiyle ürünlerin yüzde 25’inin pazara ulaşamadan kaybedildiği belirtiliyor.
ENERJİ VE SU KAYIPLARI: ALIŞKANLIKLARIN GÖLGESİNDE BÜYÜYEN SORUNLAR
Raporda, Türkiye’de konutlarda tüketilen elektriğin yaklaşık yüzde 15’inin gereksiz ve verimsiz kullanım nedeniyle boşa harcandığına dikkat çekiliyor. Bekleme modunda bırakılan cihazlar, açık unutulan aydınlatmalar ve verimsiz ısıtma-soğutma sistemleri enerji israfının temel sebepleri arasında yer alıyor. Sanayi alanında da makinelerin verimsiz kullanımı ve atık ısı yönetimindeki eksiklikler önemli enerji kayıplarına yol açıyor.
Günlük kişi başı su tüketiminin 225 litre olduğu Türkiye’de, bu miktarın en az yüzde 35’i gereksiz kullanım ve kaçaklar nedeniyle ziyan oluyor. Sızdıran musluklar, bilinçsiz sulama yöntemleri ve alışkanlık haline gelmiş hatalı su kullanımı, yılda milyarlarca litre suyun boşa gitmesine neden oluyor. Özellikle tarımsal sulamada yaygın kullanılan vahşi sulama teknikleri, su israfını artıran en kritik faktörler arasında gösteriliyor.
Türkiye’de kişi başına düşen yıllık su miktarının 2000’li yıllarda yaklaşık 1600 metreküp iken, 2024 itibarıyla 1000 metreküpün altına düştüğü, bu durumun Birleşmiş Milletler’in “su stresi” sınırı olan 1700 metreküpün çok altında olduğu raporda vurgulanıyor.
ATIK YÖNETİMİ VE TEK KULLANIMLIK ÜRÜNLERİN OLUMSUZ ETKİSİ
Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) verilerine göre Türkiye’de toplanan atıkların sadece yüzde 67,2’si düzenli depolama alanlarında işlenirken, yüzde 20,2’si vahşi depolama alanlarında bertaraf ediliyor. Sadece yüzde 12,3’ü ise geri kazanım tesislerine yönlendiriliyor. Tek kullanımlık ürünlerin yaygın kullanımı, atık yönetimini zorlaştırırken çevresel yükü artırıyor.
İSRAFIN EKONOMİK VE SOSYAL MALİYETİ: KÜRESEL VE ULUSAL SORUMLULUK
Sıfır Atık Vakfı’nın raporunda, Türkiye ekonomisine israfın yıllık maliyetinin 100 milyar lirayı aştığı belirtiliyor. Bu kaynak, tarımsal verimliliği artırmak, sulama altyapılarını iyileştirmek ve yenilenebilir enerji yatırımlarını desteklemek için kullanılabilecek önemli bir bütçe olarak tanımlanıyor.
Raporda ayrıca artan fiyatlar, gıda ve enerjiye erişimdeki eşitsizlikler, derinleşen yoksulluk ve çevresel adaletsizliklerin israfın doğrudan ve dolaylı etkileri arasında yer aldığı ifade ediliyor.
İSRAF: KİŞİSEL BİR SORUN DEĞİL, KÜRESEL BİR SORUMLULUK
Sıfır Atık Vakfı’nın değerlendirmesinde, israfın sadece ekonomik bir sorun olmadığı, aynı zamanda etik ve insani boyutları olan evrensel bir kriz olduğu vurgulanıyor. “Bugün dünyada açlık ve yoksulluk içinde yaşayan milyarlarca insan varken, diğer yanda bu ölçekte bir israf yaşanıyor olması, insanlık vicdanını derinden sarsmalıdır” denilen açıklamada, israfın artık sadece devletlere ve kurumlara değil, bireylerin günlük yaşam tercihlerine kadar her düzeyde üstlenilmesi gereken küresel bir sorumluluk olduğu ifade ediliyor.
